Biên
dịch: Nguyễn Thị
Thu Hiền
Hiệu
đính: Lê Hồng Hiệp
Khủng
hoảng ở Myanmar đang tiếp diễn. Quân đội nước này tiến hành các cuộc tấn công
vào Cộng
đồng Rohingya, một nhóm sắc tộc thiểu số trong lòng một quốc gia có đa số
người dân theo Phật giáo. Xung đột ngày một leo thang không chỉ gây nguy hại đến
quá trình chuyển tiếp dân chủ đang diễn ra ở quốc gia này, mà còn làm lu mờ uy
tín của nhà lãnh đạo thực tế tại đây, bà Aung San Suu Kyi.
Trong
nhiều thập niên qua, chính phủ Myanmar đã từ chối công nhận tư cách dân tộc thiểu
số hợp pháp cho Cộng đồng Rohingya- một nhóm sắc tộc với số nhân khẩu chiếm đến
2% tổng dân số của đất nước 50 triệu dân này, đồng nghĩa với việc tư cách công
dân và thậm chí là những quyền cơ bản nhất như quyền cư trú của họ cũng bị phủ
nhận.
Dù
vậy, phải cho đến tháng trước người ta mới chứng kiến một cuộc “thanh lọc sắc tộc”
được phát triển từ một quá trình phân biệt đối xử có hệ thống, khi mà các lực
lượng an ninh tiến hành nhiều đợt càn quét vào toàn bộ cộng đồng người
Rohingya. Hành động này là để đáp trả lại nhiều cuộc tấn công do lực lượng dân
quân Rohingya tiến hành nhằm vào các trụ sở cảnh sát và doanh trại quân đội trước
đó.
Cho
đến nay, Myanmar mới xác nhận có 400 người chết, trong khi Liên Hợp Quốc lại
đưa ra con số thống kê chạm ngưỡng 1.000 người. Hơn nữa, hơn 300.000 người
Rohingya đã vượt biên đến nước láng giềng Bangladesh. Hàng ngàn người khác còn
đang chờ ở khu vực biên giới để đợi được cho phép nhập cảnh.
Việc
quản lý dòng người Rohingya kéo vào Bangladesh là một thách thức nghiêm trọng đối
với chính quyền nước này, trong bối cảnh đất nước đang đối phó với những đợt lũ
lụt theo mùa. Nhiều trại tị nạn tạm thời đã quá tải, thiếu các nguồn lực căn bản,
và dễ bị ảnh hưởng bởi các thảm họa tự nhiên. Thực tế, nhiều trại đã bị lốc
xoáy cuốn đi. Các quốc gia lân cận, bao gồm Ấn Độ, Thái Lan và Malaysia, đều nhận
thấy tác động từ tình cảnh tuyệt vọng của người Rohingya.
Tuy
vậy, chẳng những không có động thái nào để ngăn chặn thảm họa nhân đạo trên,
chính quyền của bà Suu Kyi còn “đổ thêm dầu vào lửa”. Dù bà Suu Kyi không nắm
quyền kiểm soát quân đội – lực lượng đang chỉ đạo các cuộc trấn áp mang tính
tàn sát – nhưng chính quyền của bà cũng ngăn các cơ quan của Liên Hợp Quốc tiếp
tế các nguồn cứu trợ khẩn cấp. Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), Cao ủy Liên Hợp
Quốc về Người tị nạn (UNHCR) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc đã bị buộc phải ngừng
hoạt động ở các khu vực bị ảnh hưởng.
Tình
hình này thể hiện sự thay đổi đầy bi kịch của bà Suu Kyi, nữ chính khách trước
đó đã giành giải Nobel Hòa bình nhờ vai trò của bà trong cuộc đấu tranh vì dân
chủ của Myanmar. Việc Liên minh Quốc gia vì Dân chủ giành được quyền lực hồi
năm 2015 đã đánh dấu sự kết thúc nền cai trị của quân đội trong suốt 50 năm ở một
nước từng được biết đến với tên gọi Burma (Miến Điện). Điều này tưởng như là dấu
hiệu về một thời kỳ mới nơi quyền con người của mọi người dân trên đất nước này
sẽ được tôn trọng và bảo vệ.
Trong
bối cảnh bạo lực chống lại Cộng đồng Rohingya tiếp diễn, niềm tin vào quá trình
chuyển tiếp từ chế độ độc tài quân sự sang dân chủ đã nhanh chóng bị hao mòn. Với
việc nắm đến 25% số ghế trong Quốc hội, Quân đội đã ngăn cản việc bà Suu Kyi trở
thành Tổng thống, và cùng với các nhà dân tộc chủ nghĩa, đã hạn chế thẩm quyền
của bà. Còn hiện tại, Quân đội đang chủ động bức hại và thậm chí thủ tiêu nhiều
thành viên của một trong những nhóm sắc tộc và tôn giáo thiểu số lớn nhất, điều
mà ông Zeid Ra’ad al-Hunsen, Cao ủy Liên Hợp Quốc về Quyền con người đã lên án
là “một ví dụ điển hình về thanh lọc sắc tộc”, tất cả vì nguyên nhân chính trị.
Chủ
nghĩa dân tộc Phật giáo gần đây đã cuốn hút được thêm nhiều người Miến Điện, tiếp
thêm hận thù và châm ngòi bạo lực chống lại cộng đồng người Hồi giáo Rohingya.
Bằng cách tấn công vào Cộng động Rohingya, quân đội đã giành được sự ủng hộ của
giới tăng lữ Phật giáo, một lực lượng vẫn duy trì sức ảnh hưởng của mình ở
Myanmar và từ đó có khả năng thách thức thẩm quyền của quân đội.
Về
phần bà Suu Kyi, hiện bà đang đứng giữa các lựa chọn khó khăn. Nếu bà đứng về
phía cộng đồng Rohingya, bà sẽ đối mặt với phản ứng dữ dội từ Quân đội và phần
lớn cử tri. Tuy vậy, bằng việc giữ thái độ im lặng, bà sẽ còn hủy hoại hơn nữa
thẩm quyền đạo đức của mình – điều mang lại cho bà khả năng hạ bệ các tướng
lĩnh Myanmar và đưa đất nước bước vào tiến trình dân chủ.
Bà
Suu Kyi thực tế đã bổ nhiệm một Ủy ban do cựu Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Kofi
Annan đứng đầu để tìm ra phương thức giải quyết sự chia rẽ giữa cộng đồng
Rohingya và Cộng đồng Phật giáo ở Bang Rakhine nơi phần lớn người Rohingya sinh
sống. Nhưng mục tiêu của bà dường như chỉ nhằm “câu giờ”, cho dù có thể bà cũng
mong ông Annan sẽ tìm ra được một phương thức để giải quyết thế lưỡng nan của
mình.
Hẳn
nhiên điều này là bất khả. Thay vào đó, Ủy ban này đã kêu gọi chính phủ bà Suu
Kyi thiết lập ngay lập tức một chiến lược rõ ràng, minh bạch và hiệu quả cũng
như một lịch trình hướng tới quá trình xác minh quyền công dân. Ủy ban đồng
thời nhấn mạnh nhu cầu “cho phép tiếp cận nhân đạo một cách đầy đủ và không bị
cản trở tới các vùng gần đây bị ảnh hưởng bởi bạo lực”.
Quân
đội Myanmar đã làm rõ lập trường của mình đối với những khuyến nghị này ngay
sau khi báo cáo được đưa ra: họ đã nổ súng vào thường dân Rohingya ở khu vực bắc
Rakhine, khiến cho 100 người chết. Cuộc thảm sát này bề ngoài được tiến hành nhằm
mục đích đáp trả lại cuộc tấn công do lực lượng phiến quân Rohingya gây ra, khiến
12 nhân viên an ninh thiệt mạng. Tuy vậy, alHussein cũng cho rằng hành động của
quân đội là “rõ ràng là có quy mô quá lớn” (so với những tổn hại do phiến quân
gây ra).
Điều
Myanmar cần bây giờ là một tiến trình hòa bình thực thụ trong đó công nhận các
nhóm sắc tộc và tôn giáo trong cuộc khủng hoảng của người Rohingya. Và tiến
trình ấy nên được dẫn dắt bởi bà Suu Kyi – người đã được ngợi ca là “một hình mẫu
xuất chúng về quyền lực của những người không có quyền” bởi Ủy ban Nobel hồi
năm 1991. Phải thừa nhận là quyền lực của bà còn hạn chế khi bà không nắm quyền
điều hành quân đội, nhưng thẩm quyền đạo đức mà bà có được, thứ từng đủ mạnh để
giúp bà khuất phục giới quân sự, vẫn chưa hoàn toàn bị suy giảm.
Để
sử dụng thẩm quyền đó một cách hiệu quả, bà Suu Ki phải sẵn lòng chịu rủi ro
chính trị. Chắc chắn, bất chấp tính chất phức tạp của trật tự chính trị nước
bà, không một tình trạng bế tắc nào có thể loại bỏ một nghị trình với mục đích
tạo ra bước tiến trong việc đạt được hòa bình. Nhưng tiến trình hòa bình sẽ buộc
bà Suu Kyi phải đối đầu với các tướng lĩnh quân đội – tương tự điều bà từng thực
hiện ngày trước, qua đó nhắc nhở họ về những lợi ích khổng lồ mà họ đã đạt được
từ quá trình chuyển tiếp chính trị và thuyết phục họ rằng việc đe dọa tiến
trình dân chủ hóa sẽ không mang lại lợi ích cho họ.
Bà
từng phát biểu trong diễn văn nhận giải Nobel Hòa bình năm 2012 rằng “bị lãng
quên chính là đang chết dần chết mòn”. Bà không được để Cộng đồng Rohingya bị
ruồng bỏ và lãng quên. Nhiệm vụ của bà phải là trao quyền cho những người yếu
thế và mang lại hòa bình cho Myanmar.
Syed
Munir Khasru là Chủ tịch của Viện Nghiên cứu Chính sách, Vận động Chính sách và
Quản trị (Institute for Policy, Advocacy and Governance), một viện nghiên cứu
chính sách quốc tế.
