Edward W. Younkins
Phạm Nguyên Trường dịch
Chủ nghĩa cá nhân là quan niệm cho rằng
mỗi người đều có những quan niệm riêng về mặt đạo đức và một số quyền nhất định,
đấy là những thứ có nguồn gốc thánh thần hay cố hữu trong bản chất của con người.
Mỗi người sống, nhận tức, trải nghiệm, tư duy và hành động trong và thông qua
cơ thể của mình và vì vậy mà xuất phát từ những điểm duy nhất trong không gian
và thời gian. Chỉ cá nhân mới là người có khả năng hành động hợp lí một cách
sáng tạo và mới mẻ. Các cá nhân có thể có ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng tư duy lại
đòi hỏi phải có người tư duy duy nhất, đặc thù. Cá nhân nhận trách nhiệm tư duy
cho chính mình, hành động dựa trên tư tưởng của chính mình và đạt được hạnh
phúc của chính mình.
Tự do là điều kiện tự nhiên của cá
nhân. Ngay từ khi chào đời, mỗi cá nhân đã có khả năng suy nghĩ những ý nghĩ của
chính mình và kiểm soát năng lực của mình trong những cố gắng nhằm hành động
phù hợp với những ý nghĩ đó. Người ta có thể khởi sự những hành động có mục
đích của mình khi không gặp phải những cản trở mang tính mệnh lệnh – đấy là khi
không có những ép buộc do những cá nhân khác, những nhóm người hay chính phủ
gây ra. Tự do không phải là khả năng nhận cái mà chúng ta mong muốn. Những cản
trở không mang tính mệnh lệnh như thiếu khả năng, thiếu kiến thức và nguồn lực có
thể làm cho người ta không đạt được ước mơ. Tự do nghĩa là không có những trở
ngại mang tính ép buộc, nhưng đấy không có nghĩa là không có tất cả những trở
ngại. Như vậy là, tự do là điều kiện cần, nhưng chưa phải là điều kiện đủ, để
được hạnh phúc.
Có thể coi hạnh phúc cá nhân là trải
nghiệm tình cảm tích cực, có ý thức, đi kèm với hoặc xuất phát từ việc sử dụng
tiềm năng của con người, trong đó có tài năng, khả năng và đức hạnh. Cảm nhận về
việc mình thuộc về cộng đồng do mình tự do lựa chọn là thành phần quan trọng của
hạnh phúc.
Chủ nghĩa cá nhân phủ nhận quan niệm
cho rằng cộng đồng hay xã hội có thể tồn tại bên ngoài những cá nhân tạo ra nó.
Cộng đồng hay xã hội là tập hợp của những cá nhân – đấy không phải là một vật cụ
thể hay một cơ thể sống tách biệt khỏi những thành viên của nó. Sử dụng thuật
ngữ trừu tượng như cộng đồng hay xã hội là để
nhắm tới những con người nhất định, tức là những người chia sẻ những tính chất
đặc biệt và quan hệ với nhau theo những cách đặc biệt nào đó. Không có những thứ
như ý chí chung, lí trí chung hay thịnh vượng chung; chỉ có ý chí, lí trí và sự
thịnh vượng của từng cá nhân trong một nhóm mà thôi. Cộng đồng hay xã hội chỉ
đơn giản là tập hợp của những con người để hoạt động một cách có phối hợp. Hành
động có phối hợp của nhóm là chức năng của những cố gắng mang tính tự chủ của mỗi
cá nhân trong nhóm đó.
Mặc dù về mặt siêu hình học thì cá
nhân là tối thượng (cộng đồng là phụ và phái sinh), nhưng cộng đồng cũng rất
quan trọng vì người ta cần cộng đồng để đạt tới tiềm năng hạnh phúc của mình.
Những ràng buộc xã hội là những ràng buộc mang tính công cụ nhằm thỏa mãn những
khát vọng phi xã hội của từng cá nhân, là những giao kèo thiết yếu cho sự thịnh
vượng. Trật tự chính trị tự do, là trật tự tôn trọng những quyền tự nhiên,
trong đó có quyền tự do cá nhân, tạo điều kiện tốt nhất cho sự hình thành những
cộng đồng tự nguyện, thông qua những cộng đồng này mà người dân lựa chọn cách sống
phù hợp với những giá trị chung do chính họ lựa chọn.
Cộng đồng chân chính là cộng đồng do
người ta tự do lựa chọn
Nhấn mạnh vai trò tối thượng cho cá
nhân không có nghĩa là giảm giá trị của hợp tác xã hội. Con người không chỉ là
những cá nhân tách biệt với nhau mà còn là sinh vật mang tính xã hội nữa. Hành
động có phối hợp thúc đẩy cơ hội phát triển và mang lại lợi ích, nếu không thì
từng cá nhân riêng lẻ không thể nào đạt được. Lí tính của con người tạo điều kiện
cho anh ta hợp tác và giao thiệp với những người khác. Trong xã hội tự do, người
ta tự nguyện tham gia vào tất cả những công việc hợp tác xã hội. Trên thực tế,
chủ nghĩa cá nhân cung cấp cho người ta nền tảng lí thuyết tốt nhất cho cộng đồng
chân chính, tức là cộng đồng xứng đáng với đời sống của con người. Quan hệ tự
nguyện, cùng có lợi giữa những cá nhân tự chủ là nền tảng cho việc hành thành
những cộng đồng thực sự. Tính độc đáo và giá trị của mỗi người được khẳng định
khi mỗi cá nhân cấu thành cộng đồng tự do lựa chọn tư cách thành viên trong cộng
đồng đó.
Chủ nghĩa cá nhân và sự tự chủ giải
phóng người ta khỏi sự phụ thuộc lẫn nhau. Trong cuốn bestseller có nhan đề Bảy
thói quen của người có hiệu quả cao, ông Stephen Covey nhận xét rằng sự
tương thuộc là lựa chọn mà chỉ có những người tự chủ mới làm được mà thôi. Một
người có thái độ tích cực, tôn trọng nguyên tắc, hành động vì những giá trị, tức
là người tổ chức và thực hiện những ưu tiên trong cuộc đời của anh ta bằng tấm
lòng chính trực là người có khả năng xây dựng những mối quan hệ sâu sắc, lâu bền
và có hiệu quả với những người khác. Tính tự chủ thật sự tạo điều kiện cho người
ta hành động chứ không chỉ phản ứng. Tính tự chủ đòi hỏi người ta phải liên kết
một số nguyên tắc (đức tính) nhất định như trung thực, dũng cảm, công bằng,
lương thiện và ngay chính vào trong bản chất của mình. Những người tương thuộc
lẫn nhau kết hợp cố gắng của riêng họ với cố gắng của những người khác nhằm đạt
được thành công và hạnh phúc lớn hơn. Họ là những người tự tin và có năng lực,
là những người nhận thức được rằng làm việc cùng nhau thì có thể làm được nhiều
hơn là làm một mình. Những người tương thuộc lẫn nhau tìm cách chia sẻ với
nhau, học hỏi nhau, hiểu và yêu mến nhau và vì vậy mà có quyền tiếp cận với nguồn
lực và tiềm năng của những người khác.
Cộng đồng chân chính tôn trọng các cá
nhân tự do
Thuật ngữ cá nhân phải bao gồm tự do,
công lí, đức hạnh, nhân cách và hạnh phúc; nhưng việc theo đuổi hạnh phúc cá
nhân đương nhiên là và hầu như bao giờ cũng diễn ra trong cộng đồng. Người ta,
như những cá nhân, có những nhu cầu mà không hợp tác với người khác thì không
thể nào thỏa mãn được – thỏa mãn tất cả những đòi hỏi của con người trong tình
trạng cách li là việc làm bất khả thi. Cộng đồng chân chính tôn trọng những con
người tự do. Cộng đồng thật sự xuất hiện khi người ta được tự do thành lập những
hiệp hội tự nguyện nhằm theo đuổi quyền lợi cá nhân và quyền lợi có tính hỗ
tương với nhau. Tôn trọng con người hàm chứa sẵn trong lòng nó sự tôn trọng quyền
hình thành hiệp hội mà họ lựa chọn cho mục đích đó.
Cá nhân không bắt đầu trong điều kiện
cách li – tồn tại nghĩa là cùng tồn tại. Sinh, về bản chất, là trong gia đình,
với cha mẹ, anh em, ông bà, chú bác và anh em họ. Đền lượt mình, các thành viên
trong gia đình lại có rất nhiều mối quan hệ với những thành viên khác trong những
cộng đồng và hiệp hội tự nguyện khác nhau. Trong xã hội tự do, các cá nhân thường
đồng thời là thành viên của nhiều cộng đồng khác nhau. Ở những mức độ khác
nhau, mỗi người đánh đồng mình với những cộng đồng như gia đình, tôn giáo, địa
phương, địa vị, nghề nghiệp, nơi làm việc, dân tộc, sắc tộc, văn hóa, chính trị
và những cộng đồng khác nữa. Đấy thường là những cộng đồng có tính khu vực,
nhưng không phải dứt khoát như thế, và có số người rất giới hạn, đấy là những
người mà cá nhân có thể quen, có quan hệ và chia sẻ quyền lợi chung. Sự tiến bộ
về mặt công nghệ ngày càng gia tăng trong lĩnh vực thông tin liên lạc và giao
thông làm cho người dân có thêm điều kiện lựa chọn những cộng đồng đáp ứng một
cách tốt nhất nhu cầu và kì vọng của họ.
Chính phủ tối thiểu tạo điều kiện cho
các cộng đồng chân chính nở hoa kết trái
Liên kết vào trong những cộng đồng và
hiệp hội tự nguyện tạo điều kiện cho các công dân giữ được sự độc lập đối với
nhà nước. Cuộc sống trong những cộng đồng do người ta tự do lựa chọn tốt hơn là
cuộc sống của một cá nhân rời rạc trong một quốc gia-dân tộc to lớn. Những người
nghi ngờ quyền lực của nhà nước ủng hộ việc thành lập thật nhiều nhóm tự nguyện
nằm trung gian giữa nhà nước và cá nhân – những định chế trung gian này giúp
các cá nhân thực hiện những mục tiêu của mình một cách tự do hơn và đầy đủ hơn.
Nguyên tắc phân cấp là nhà nước nên giới hạn hoạt động của mình vào những lĩnh
vực mà cá nhân và những hiệp hội tư nhân không thể thực hiện một cách hiệu quả.
Các cá nhân và tổ chức khu vực gần gũi nhất với hiện thực xảy ra hàng ngày thường
là có những quyết định sáng suốt nhất, cơ quan cấp trên chỉ nên quyết định khi
có những vấn đề vượt quá khả năng của cấp dưới mà thôi. Phân cấp tạo điều kiện
cho những người tự do phát triển trong những cộng đồng đúng nghĩa mà không cần
có sự can thiệp của nhà nước.
Mục tiêu của nhà nước không phải là
giúp người ta về mặt vật chất hoặc tinh thần để họ có thể theo đuổi quan niệm của
họ về hạnh phúc – đấy là công việc của các cá nhân, cộng đồng và những hiệp hội
tự nguyện khác. Vai trò thật sự của nhà nước chỉ là bảo vệ người dân trong khi
họ theo đuổi hạnh phúc riêng của mình. Điều đó đơn giản có nghĩa là ngăn chặn sự
can thiệp của những người khác.
Vì nhà nước có thái độ thù địch đối với
sự hình thành và hoạt động của các cộng đồng tự nguyện, nhà nước tối thiểu – tức
là nhà nước hoạt động trong những giới hạn của chủ nghĩa cá nhân tự do – làm
cho việc hình thành những cộng đồng như thế được dễ dàng hơn. Những mối quan hệ
cá nhân sâu sắc và có lợi trên cơ sở hợp tác tự nguyện và giúp đỡ lẫn nhau sẽ
sinh sôi nảy nở trong những hệ thống tối thiểu, dựa trên quyền của con người. Tự
do cá nhân là điều kiện cần cho sự hình thành và sức sống của những cộng đồng
chân chính.
Edward Younkins là giáo sư kế toán và
quản trị kinh doanh tại Wheeling Jesuit University, Wheeling, West Virginia.
Nguồn:http://phamnguyentruong.blogspot.com/2012/09/ban-ve-chu-nghia-ca-nhan-bai-4.html
