Chúng
ta thường thấy rằng khi các nguồn lực được sở hữu chung như đất đai, tài
nguyên, thì nó sẽ không được sử dụng hiệu quả và nhanh chóng bị thoái hóa, cạn
kiệt. Tại sao lại như vậy.
-
Ví dụ về một bãi cỏ để mở cho tất cả,
trên đó những người chăn gia súc thả gia súc của mình. Mỗi khi thêm gia súc
chăn thả thì có nghĩa là anh ta sẽ thu được một lợi ích lớn hơn, và lợi ích này
hoàn toàn thuộc về anh ta.
Dĩ
nhiên, việc tăng lượng gia súc trên bãi cỏ sẽ phải trả một cái giá đó là bãi cỏ
nhanh hết…nhưng điều quan trọng là cái giá này của việc thêm gia súc, không giống
như lợi ích, được phân bổ như nhau cho tất cả những người chăn gia súc.
Vì
mỗi người chăn gia súc nhận được toàn bộ lợi ích của việc tăng thêm gia súc
nhưng chỉ gánh một phần của cái giá “phân tán” này, nên sẽ có lợi cho anh ta để
chăn thêm nhiều hơn động vật hơn trên đồng cỏ, nhưng vì lô gic tương tự được áp
dụng cho tất cả những người chăn gia súc, nên chúng ta hiểu rằng họ sẽ hành động
tương tự, kết quả là số lượng gia súc nhanh chóng vượt quá giới hạn mà đồng cỏ
có thể đáp ứng. Và đồng cỏ bị cạn kiệt.
Đây
được gọi là BI KỊCH SỞ HỮU CHUNG.
Về
cơ bản là những người có liên quan đều hiểu điều này, song tại sao họ lại không
hành động ngược lại, tức là tự ý thức sử dụng một cách tiết kiệm, hiệu quả các nguồn
lực chung, cam kết lẫn nhau cùng tuân thủ các ràng buộc nhất định để đảm bảo
cho các nguồn lực được bảo vệ, do đó mang lại lợi ích lâu dài.
Vấn
đề nằm ở sự tuân thủ cam kết.
1) Nếu
tôi tuân thủ, anh không tuân thủ thì tôi bị thiệt hại.
2) Nếu
tôi tuân thủ, anh tuân thủ thì tôi và anh không bị thiệt hại gì, cùng được lợi.
3) Nếu
tôi không tuân thủ, còn anh tuân thủ, thì anh bị thiệt hại.
4) Nếu
tôi không tuân thủ, anh không tuân thủ thì cả hai cùng được lợi trước mắt, và
thiệt hại về lâu dài.
Như
vậy trong bốn khả năng trên, thì khả năng (1) là có hại nhất cho tôi, còn khả
năng (3) có lợi nhất cho tôi. Khả năng (2) là khả năng có lợi nhất cho anh và
tôi. Tại sao anh và tôi không lựa chọn (2) mà luôn có xu hướng ưu tiên lựa chọn
(3) cho tôi, và (1) cho anh.
Đó
là lý trí bảo chúng ta phải như vậy.
Tôi
không luôn chắc rằng anh có tuân thủ cam kết hay không, do đó hoàn cảnh tốt nhất
với tôi là không tuân thủ cam kết, và làm gì có lợi nhất cho tôi. Nếu chúng ta
là người duy lý thì bắt buộc chúng ta phải hành động như vậy, nhưng nếu chúng
ta hành động như vậy, và người khác cũng hành động như vậy, thì hoàn cảnh chung
của chúng ta sẽ trở nên tồi tệ (4).
Do
đó chúng ta càng duy lý, hoàn cảnh của chúng ta sẽ tồi tệ hơn so với khi tất cả
chúng ta không hành động duy lý (2). Đây được gọi là TÌNH THẾ TIẾN THOÁI LƯỠNG NAN CỦA NGƯỜI TÙ. Một khi anh là người
duy lý, và trong hoàn cảnh sở hữu chung như vậy, thì cuối cùng tình trạng của
anh sẽ trở nên tồi tệ hơn do chính từ sự duy lý của anh.
Lời
giải kinh điển đối với BI KỊCH SỞ HỮU CHUNG là SỞ HỮU TƯ NHÂN. Nhớ rằng bi kịch xuất hiện bởi vì những người chăn
thả không phải trả giá cho hành động của họ (thêm gia súc chăn thả). Bởi vì đất
đai là của chung, nên cái giá của việc chăn thêm gia súc được chuyển một phần
cho những người cùng sử dụng nguồn lực (những người cùng chăn thả trên bãi cỏ).
Nhưng
TƯ HỮU thay đổi điều này. Nếu, thay
vì được sở hữu chung bởi tất cả, đồng cỏ thực sự được phân chia thành các mảnh
nhỏ hơn, và được giao cho tư nhân, thì những người chăn thả gia súc sẽ có quyền
để loại bỏ người khác khỏi sử dụng tài sản riêng của họ. Một người chỉ chăn thả
gia súc trên cánh đồng của mình, hay trên cánh đồng của người khác theo các điều
khoản của người chủ sở hữu cánh đồng đó, và điều này có nghĩa rằng cái giá của
việc chăn thả thêm đó sẽ do một mình anh ta gánh chịu.
Sở
hữu tư nhân buộc các cá nhân chịu trách nhiệm cho hành động của mình, và điều
này một lần nữa cung cấp cho anh ta sự khuyến khích để sử dụng nguồn lực một
cách khôn ngoan hơn.
