Từ độc tài đến dân chủ
Hàn
Quốc đã kinh qua một thời kỳ cực kỳ độc tài vào những năm 1960 và 1970 dưới thời
tổng thống Park Chung Hee, cha của vị tổng thống Hàn Quốc mới bị phế truất. Tuy
nhiên, không gian chính trị của Hàn Quốc vẫn luôn đầy xung đột - đặc biệt với
hai vị cố tổng thống hồi những năm 1990 là Kim Young Sam và Kim Dae Jung. Và những
cuộc biểu tình của sinh viên Hàn Quốc vẫn cứ luôn tái diễn.
Năm
1987, trong khi các cuộc biểu tình của sinh viên và công đoàn đang lan rộng, thì
người được chỉ định kế nhiệm tổng thống là Roh Tae Woo đã đưa ra một quyết định
mang tính lịch sử, ấy là tiến hành tổ chức các cuộc bầu cử, và rồi ông đã giành
chiến thắng. Việc chuyển đổi sang nền dân chủ của Hàn Quốc tiếp tục được khẳng
định qua cuộc bầu cử vào năm 1992, khi mà Tổng thống Kim Young Sam từ Đảng Tự Do
Dân Chủ trung hữu lên nắm quyền. Quá trình chuyển đổi này có tính chất vô cùng
quan trọng, bởi lúc đó Kim, một nhà hoạt động dân chủ, đã lên kế vị Roh, một vị
tướng quân đội nghỉ hưu từng có mối liên hệ gần gũi với quá khứ độc tài của Hàn
Quốc.
Cuộc
bầu cử tổng thống năm 1997 đã đưa Kim Dae Jung từ một đảng trung tả lên nắm quyền,
tức đảng Quốc Hội Tân Chính. Điều này chứng tỏ rằng nền dân chủ mới của Hàn Quốc
có khả năng chấp nhận việc luân chuyển quyền lực giữa các tổng thống cánh hữu
và cánh tả. Kim Dae Jung từng bị giam giữ nhiều năm trong nhà tù và cũng từng bị
ám sát vài lần, ông thường được coi là "Mandela của châu Á". Sự trưởng
thành của nền dân chủ Hàn Quốc đã được minh chứng sau đó, khi một vị tổng thống
trung tả khác là Roh Moo Hyun được bầu lên nắm quyền vào năm 2002, và sau đó là
hai vị tổng thống cánh hữu là Lee Myung Bak (năm 2007) và Park Geun Hye (năm 2012
). Theo như quan sát của Freedom House thì "chủ nghĩa đa nguyên chính trị ở
Hàn Quốc rất mạnh mẽ, khi ngày càng có nhiều đảng cạnh tranh giành lấy quyền lực
và thay nhau nắm quyền".
Sự
chuyển dịch của Hàn Quốc từ chế độ độc tài sang chế độ dân chủ là một trong những
thành tựu lớn nhất của châu Á thời kỳ hậu chiến. Trong khoảng một thế hệ, Hàn
Quốc đã chuyển từ một nước nhận viện trợ nước ngoài trở thành một thành viên của
OECD, đây là một nhóm gồm các nền dân chủ phát triển và cũng là các nhà viện trợ.
Cựu Tổng thư ký OECD là Donald J. Johnston đã nói rằng, "Hàn Quốc là một tấm
gương cho các nền kinh tế thị trường mới nổi khác noi theo".
Những yếu tố độc tài vẫn tiếp tục tồn tại
Nhưng
nền dân chủ của Hàn Quốc vẫn còn rất bê bết bởi cái quá khứ độc tài của mình.
Theo báo cáo của tổ chức Phóng viên Không Biên giới, sự tự do báo chí ở Hàn Quốc
bị can thiệp nghiêm trọng và ngày càng trở nên tồi tệ hơn, điều này khiến cho Hàn
Quốc bị xếp vào hạng 70 trên thế giới (trong số 180 quốc gia được khảo sát)
theo số liệu năm 2016, thấp hơn mười bậc so với năm 2015. Chính phủ của Park không
hề tán thành những chỉ trích, và họ còn đe dọa đến tính độc lập của truyền
thông. Việc tranh luận công khai về quan hệ giữa Hàn Quốc với Bắc Triều Tiên là
điều bị cấm.
Đáng
lo ngại nhất là, vào tháng 3 năm 2016, có tới 74 nhà hoạt động công đoàn bao gồm
Chủ tịch Liên Minh Công Đoàn Hàn Quốc (KCTU) bị bắt giữ. 504 thành viên khác của
KCTU bị buộc tội "gây cản trở giao thông" khi tham gia cuộc biểu tình
diễn ra vào năm 2015. Khi gia nhập OECD vào năm 1996, Hàn Quốc đã cam kết cải
cách luật lao động để phù hợp với các tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động Quốc tế
(ILO). Tuy nhiên, theo Ủy ban Cố vấn Công đoàn cho OECD (TUAC), thì hiện nay
các quyền lao động cơ bản, bao gồm cả quyền tổ chức và thương lượng tập thể không
còn được tôn trọng ở Hàn Quốc. Sự can thiệp của nhà nước vào các hoạt động công
đoàn vẫn còn là điều hiển nhiên.
"Đáng
tiếc là sau 20 năm gia nhập OECD, Hàn Quốc vẫn chưa xây dựng được một hệ thống
quan hệ công nghiệp dựa trên các tiêu chuẩn của ILO để giải quyết các xung đột,
giảm thiểu sự bất bình đẳng và đảm bảo tiến bộ xã hội. Trong ba năm qua, việc
đàn áp công đoàn và hình sự hóa các hoạt động của họ dường như đã trở lại",
John Evans, Tổng thư ký TUAC nói.
Tham
nhũng cũng là căn bệnh thường thấy ở những cấp bậc cao nhất trong đời sống
chính trị và kinh doanh của Hàn Quốc. Thật vậy, tất cả các tổng thống được bầu
lên một cách dân chủ của Hàn Quốc hoặc gia đình của họ đều dính líu vào những vụ
bê bối tham nhũng. Chẳng hạn như khi xảy ra vụ bê bối tham nhũng liên quan đến
gia đình mình, Tổng thống Roh Moo Hyun đã tự tử vào tháng 5 năm 2009. Hay như hồi
tháng 6 năm 2000, cuộc hội nghị hòa bình mang tính lịch sử của Tổng thống Kim
Dae Jung với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Il cũng bị tổn hại bởi một vụ tự
sát. Chủ tịch Hyundai là Chung Mong Hun đã tự tử khi ông đang đối mặt với cáo
buộc phạm tội do ông được cho là đã tiến hành thỏa thuận hối lộ 500 triệu USD
cho Kim Jong Il để được tham dự vào hội nghị.
Sự sụp đổ của Tổng thống Park Geun-hye
Thậm
chí theo tiêu chuẩn của Hàn Quốc, thì vụ bê bối tham nhũng dẫn đến phế truất chức
vụ tổng thống của Park Geun Hye trong năm 2016-2017 cũng vô cùng ghê gớm. Người
ta cho rằng bạn thân của Tổng thống Park là Choi Soon Sil, một "pháp
sư" và là con gái của một nhân vật giáo phái mờ ám, đã thông đồng với Park
để moi ít nhất 70 triệu đô la từ các tập đoàn tài phiệt Hàn Quốc cho hai nguồn
quỹ của bà. Samsung, biểu tượng thực sự của Hàn Quốc, cũng bị cuốn vào vụ bê bối
này. Vào tháng 2 năm 2017, người đứng đầu Samsung là Lee Jae-yong đã bị bắt và
bị truy tố về cáo buộc hối lộ và biển thủ. Samsung được cho là đã đưa 38 triệu
USD cho Choi để đổi lấy sự ưu đãi, đặc biệt là sự ủng hộ của chính phủ cho việc
sáp nhập hai chi nhánh của Samsung trong năm 2015 và điều này đã giúp Lee kế thừa
việc kiểm soát tập đoàn từ người cha bị liệt của mình.
Vụ
bê bối của Tổng thống Park thậm chí còn ảm đạm hơn. Bà dường như bị thao túng bởi
Choi, người được cho là đã sai khiến và tác động tới tất cả các quyết định công
việc và cá nhân của Park. Choi có thể truy cập vào tài liệu mật và thông tin của
Tổng thống. Vụ tai tiếng này được cho là được tiết lộ từ "trai bao" của
Choi, người dường như có bất hòa với Choi. Choi đã bị buộc tội lạm dụng thẩm
quyền, cưỡng ép và gian lận.
Khi
vụ bê bối này được công bố từ tháng 10 năm 2016, tại Seoul đã có những cuộc biểu
tình khổng lồ chống lại Tổng thống Park vào mỗi tối thứ bảy suốt hai tháng.
Ngày 9 tháng 12 năm 2016, Quốc hội Hàn Quốc đã thông qua bản kiến nghị buộc tội
Park. Công việc lãnh đạo được trao cho một vị Tổng thống tạm quyền là Hwang Kyo
Ahn. Sau đó vào ngày 10 tháng 3 năm 2017, Toà án Hiến pháp nhất trí ủng hộ việc
luận tội. Park đã mất quyền miễn trừ của tổng thống và có thể phải đối mặt với một
phiên xử hình sự. Các cuộc bầu cử Tổng thống mới sẽ được tổ chức vào tháng 5
năm 2017.
Những thách thức chính trị của Hàn Quốc
Moon
Jae In, người đứng đầu Đảng Dân chủ trung tả, là người có nhiều khả năng giành
chiến thắng trong cuộc bầu cử tới đây – khi mà đảng cánh hữu của Park đang
trong tình trạng hỗn loạn. Giống như các tổng thống theo khuynh hướng tự do trước
đây, khả năng cao là Moon sẽ mở lại cuộc đối thoại và hợp tác với Bắc Triều
Tiên, thay vì áp dụng đường lối cứng rắn như chính quyền Park và Mỹ đã áp dụng.
Mặc dù các biện pháp trừng phạt cứng rắn không ngăn được Bắc Triều Tiên thôi
phát triển vũ khí hạt nhân, song trong quá khứ các biện pháp đối thoại và hợp
tác cũng không mang lại kết quả gì.
Hàn
Quốc vẫn chưa có tổng thống kể từ khi Donald Trump đảm nhiệm chức vụ Tổng thống
Mỹ. Cách tiếp cận mềm mỏng hơn đối với Bắc Triều Tiên có thể sẽ tạo ra căng thẳng
đáng kể với Mỹ, một quốc gia đồng minh thân cận với khoảng 30.000 quân đóng tại
Hàn Quốc để bảo vệ nó trước Bắc Triều Tiên. Hàn Quốc cũng có thể phải đối phó với
các mối đe dọa bảo hộ từ Trump và khả năng Hoa Kỳ muốn đàm phán lại hiệp định
thương mại tự do giữa hai nước. Hàn Quốc, một quốc gia vốn phụ thuộc vào xuất
khẩu, sẽ chịu bất lợi trước chính sách bảo hộ này.
Mối
quan hệ giữa Hàn Quốc với Trung Quốc đang rất căng thẳng, khi mà Trung Quốc phản
đối việc Mỹ lắp đặt hệ thống Phòng thủ Tầm cao Giai đoạn cuối (THAAD) nhằm bảo
vệ Hàn Quốc trước hệ thống tên lửa của Bắc Triều Tiên. Trung Quốc quan ngại rằng
THAAD sẽ cho phép Mỹ do thám lãnh thổ của nó, và do vậy nó đang áp đặt các biện
pháp trừng phạt kinh tế đối với Lotte, công ty Hàn Quốc cung cấp đất để lắp đặt
THAAD. Trung Quốc cũng đang ngăn chặn khách du lịch đến thăm Hàn Quốc. Mối quan
hệ với Nhật Bản cũng ngày càng xấu đi, liên quan tới việc người dân Hàn Quốc phản
đối một thỏa thuận của Park với Nhật Bản trong việc giải quyết vấn đề “phụ nữ
mua vui”.
Có
vẻ như một vị Tổng thống Hàn Quốc theo khuynh hướng tự do sẽ có khuynh hướng
hòa giải hơn với Trung Quốc cũng như cứng rắn hơn với Nhật Bản, và điều này hẳn
sẽ không làm Mỹ hài lòng, khi mà Mỹ luôn khuyến khích hai đồng minh châu Á của
mình cải thiện việc hợp tác với nhau.
Như
các nhà lãnh đạo Hàn Quốc (gồm cả Park) đã đề xuất trong quá khứ, Tổng thống mới
của Hàn Quốc sẽ cần phải cắt đứt mối ràng buộc chặt chẽ giữa chính phủ với các
tập đoàn tài phiệt. Sự hợp tác bền chặt giữa các nhà tài phiệt và chính phủ đã
đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của nền
kinh tế của Hàn Quốc từ những năm 1960. Nhưng giờ đây các tập đoàn tài phiệt của
Hàn Quốc có vẻ đã trở nên mạnh hơn chính phủ, và mối quan hệ thông đồng giữa
các tập đoàn này với chính phủ đang làm tổn hại lớn đến nền dân chủ của Hàn Quốc,
và nó cũng là trung tâm của nạn tham nhũng. Về khía cạnh kinh tế trong nước,
Hàn Quốc đang phải đối mặt với rất nhiều thách thức như mức độ thất nghiệp cao,
bất bình đẳng, và tăng trưởng chậm.
Cơ may trong cuộc khủng hoảng
chính trị ở Hàn Quốc
Tổng thống mới cũng cần phải rút ra những bài học từ
trường hợp tham nhũng của Park, và đưa ra những cải cách cho hiến pháp và hệ thống
chính trị của Hàn Quốc, như là giảm quyền lực của tổng thống. Một điểm đáng
hoan nghênh mà chúng ta có thể thấy từ vụ bê bối tham nhũng của Tổng thống Park
chính là các thiết chế dân chủ của Hàn Quốc vận hành rất tốt, nhờ đó Park đã phải
đối mặt với ý chí nhân dân và pháp trị. Các thiết chế này mang đến hy vọng rằng
Hàn Quốc có thể cải cách nền dân chủ của mình và ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn.
Các cuộc biểu tình rộng lớn có lẽ cũng là bằng chứng cho thấy những công dân
Hàn Quốc thấm đẫm một tinh thần dân chủ, thứ mà chúng ta chưa thấy được ở Nhật Bản.
