Trong
lịch sử lâu dài của mình tính từ khi là một quốc gia, Nhật Bản hầu như chưa bao
giờ là một nền dân chủ, ngoài trừ kinh nghiệm ngắn ngủi vào những năm 1910s –
1920s thời hoàng đế Taisho ("nền dân chủ Taisho"). Các chế độ độc
tài, phát xít, phong kiến hay quân sự vẫn luôn chi phối.
Sau
khi Nhật Bản đầu hàng vào cuối Thế chiến
Thứ hai cách đây hơn 70 năm, chế độ chiếm đóng thời hậu chiến dưới quyền tướng
Douglas MacArthur (Mỹ) đã thiết lập nền dân chủ ở Nhật Bản. Không giống như
Pháp, Hàn Quốc và nhiều trường hợp khác, người dân Nhật Bản không đấu tranh cho
nền dân chủ của họ.
Đây
có thể là lý do tại sao Nhật Bản vận hành gần như là nhà nước độc đảng trong phần
lớn thời kỳ hậu chiến, với Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cánh hữu nắm giữ quyền lực
chính thức. Tuy nhiên, trong thực tế, thực quyền chính trị về cơ bản được thực
thi bởi bộ máy quan liêu mạnh mẽ của Nhật Bản, với "tam giác sắt" gồm
các quan
chức, các doanh nhân và các chính trị gia, các lực lượng đóng
vai trò quan trọng cho sự phục hồi thần kỳ của Nhật Bản từ tro tàn của thất bại
quân sự.
Ngày
nay, chúng ta có thể ngạc nhiên trước cơ sở hạ tầng tuyệt vời của Nhật Bản như
là bằng chứng cho thấy hiệu quả to lớn của tam giác sắt. Nhưng đầu tư công vào
cơ sở hạ tầng cũng đóng vai trò khác, như cung cấp tài chính cho hệ thống bầu cử
của Nhật Bản thông qua các khoản lót tay cho các chính trị gia từ các công ty
xây dựng, mua sự ủng hộ của công chúng cho các chính trị gia LDP, và hối lội
các quan chức. Và câu chuyện thành công của các tập đoàn quốc tế của Nhật Bản
như Toyota một phần đến từ bức tường bảo hộ chống lại cạnh tranh quốc tế, và vì
vậy các tập đoàn này tăng cường sự hỗ trợ của họ cho hệ thống tam giác sắt.
Trong khi đó việc phân chia gian lận khuc vực bầu ở địa phương, và hỗ trợ tài
chính lớn cho nông dân Nhật Bản, tiếp tục tăng cường sự ủng hộ cho LDP.
Sự
tín nhiệm đối với chính phủ do LDP dẫn dắt đã dần dần bị xói mòn trong những
năm qua, do hậu quả của một loạt các vụ tham nhũng, bê bối, cùng sự bất lực của
nó trong việc giải quyết một cách hiệu quả đối với sự đổ vỡ của nền kinh tế
bong bóng của Nhật Bản đầu những năm 1990s. Đất nước đã xây dựng lại nền kinh tế
(sau thế chiến) với sự chính xác của kiểu tổ chức quân đội, song không biết làm
thế nào để chuyển đổi bánh răng. Nó không thể giải quyết được nhiều thách thức
mới mà nó đối mặt như đối phó với khủng hoảng tài chính, lão hoá dân số và sự nổi
lên của các đối thủ cạnh tranh mới ở Châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan và gần đây
là Trung Quốc.
Nhìn
chung, vào thời điểm cuộc khủng hoảng kinh tế xảy ra vào những năm 1990, lợi
ích của các phe nhóm trong tam giác sắt không còn tương thích với lợi ích quốc
gia nữa, song chúng vẫn chi phối quốc gia. Chính sách kinh tế Abe, chương trình
cải cách của Thủ tướng Shinzo Abe, là một phiên bản muộn màng và nửa vời mà Nhật
Bản nên làm cách đây 25 năm.
LDP
mất quyền lực
Vào
năm 2009, LDP đã đánh mất quyền lực trong cuộc bầu cử với chiến thắng lớn của Đảng
Dân chủ cánh tả Nhật Bản (DPJ), vốn giành được 64% số ghế quốc hội. Sự thay đổi
quyền lực này đã làm dấy lên nhiều hy vọng rằng Nhật Bản cuối cùng đã trở thành
một nền dân chủ thật sự.
Nhưng
nhiệm kỳ của DPJ là một thất vọng lớn. Nó thể hiện sự thiếu kinh nghiệm, thiếu
năng lực, xung đột với bộ máy quan liêu, gây xung đột và hiểu lầm với Hoa Kỳ về
căn cứ quân sự của họ ở Nhật Bản, nơi vẫn còn khoảng 50.000 quân. Liên minh Nhật
Bản/Hoa Kỳ vẫn còn rất quan trọng đối với an ninh của Nhật Bản trong điều kiện
các hoạt động quân sự của Nhật Bản bị giới hạn theo Hiến pháp hòa bình của nó.
Sự
phản ứng kém cỏi đối với ba cuộc khủng hoảng hồi tháng 3 năm 2011 gồm động đất,
sóng thần và thảm họa hạt nhân là bằng chứng nữa cho thấy sự yếu kém mang tính
hệ thống của hệ thống quản lý của Nhật Bản. Theo kết luận của Ủy ban điều tra độc
lập tai nạn hạt nhân Fukushima, cuộc khủng hoảng hạt nhân không phải là thảm họa
tự nhiên, "… đây là một thảm hoạ "Made in Japan". Nguyên nhân cơ
bản của nó được tìm thấy trong các truyền thống văn hóa thâm căn cố đế của Nhật
Bản: sự tuân phục mang tính phản xạ của chúng ta, sự miễn cưỡng của chúng ta
khi tra vấn chính quyền, sự tận tâm của chúng ta dẫn đến việc "mắc kẹt với
chương trình", chủ nghĩa tập thể của chúng ta, và sự tách biệt của chúng
ta. "
LDP
trở lại nắm quyền dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe
Trong
thời gian ba năm, DPJ có ba nhà lãnh đạo, điều đó có nghĩa rằng có rất ít sự
liên tục về chính sách và rất ít thành tựu. Chính vì vậy, LDP đã trở lại nắm
quyền vào tháng 12 năm 2012, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Shinzo Abe. Trong
cuộc bầu cử này, DPJ chỉ giành được 12% ghế quốc hội. Nhưng đây không phải là một
thắng lợi thực sự của LDP mà đó là một sự bác bỏ đối với của DPJ.
Thủ
tướng Abe thề sẽ khôi phục nền kinh tế thông qua chương trình "kinh tế
Abe" (Abenomics). Hai mục tiêu đầu tiên của Abenomics là mở rộng tiền tệ
và kích thích tài chính, đã được đưa ra nhanh chóng, vì chúng không gặp phải
các nhóm đối lập. Thật đáng tiếc, mũi tiêu thứ ba của Abenomics vẫn còn chưa
triển khai. Việc mở cửa thị trường Nhật Bản đối với thương mại, đầu tư và người
lao động nước ngoài vẫn bị ngăn chặn bởi những nhóm lợi ích cố hữu, vỗn đã kìm
hãm đất nước trong hơn hai thập niên qua. Như một chuyên gia về Nhật Bản gần
đây đã nói, "Japan Inc (tam giác sắt)
vẫn sống sót và rất mạnh".
Hứa
hẹn về dân chủ, được gợi lên qua chiến thắng của DPJ năm 2009, đã biến mất
trong tích tắc. DPJ đã bị thất bại trong cuộc bầu cử năm 2012 và bây giờ là một
lực lượng đang lụi tàn. LDP, và đối tác liên minh của nó, đảng
"Komeito" (một đảng Phật giáo), giờ đây đang cai trị mà không có bất
kỳ sự đối lập hữu hiệu nào. Cũng như trong phần lớn thời kỳ hậu chiến, cạnh
tranh chính trị Nhật Bản chủ yếu diễn ra sau những cánh cửa đóng kín giữa các
phe phái khác nhau trong LDP, một hoàn cảnh tương tự với sự cai trị một đảng ở
Trung Quốc cộng sản. Và cho thời điểm này, Abe đã có thể ngăn chặn sự phản đối
từ các nhà lãnh đạo phe đối lập.
Chương
trình nghị sự của Shinzo Abe
Điều
này có nghĩa là, mặc dù nhiệm vụ chính của Abe là khôi phục nền kinh tế thông
qua Abenomics, song ông đã dành nhiều năng lượng hơn cho các vấn đề chính sách
khác, những vấn đề có rất ít sự ủng hộ của công chúng.
Các
nhà máy điện hạt nhân đã đóng cửa kể từ thảm họa hạt nhân năm 2011 tại
Fukushima, hiện đang được khởi động lại để làm vừa lòng ngành công nghiệp hạt
nhân bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của công chúng. Các nhà máy điện này chủ yếu
nằm trong các cộng đồng nghèo hơn, mà sự ủng hộ của họ có thể mua được thông
qua các trợ cấp của chính phủ.
Abe
cũng đã thúc đẩy việc thông qua một sự thay đổi trong chính sách an ninh hòa
bình sau chiến tranh của Nhật Bản trong cụm từ "tự vệ tập thể" bằng
cách diễn đạt lại Điều 9 của Hiến pháp, gây quan ngại cho hầu hết các học giả
pháp lý. Điều này sẽ giúp quân đội Nhật có thể tự vệ cùng các đồng minh, đặc biệt
là Hoa Kỳ. Một nhóm dư luận rộng lớn cho rằng chủ nghĩa hòa bình thời hậu chiến
của Nhật Bản là bản sắc cốt lõi của đất nước trong thời hiện đại, và do đó phản
đối mạnh mẽ hành động này.
Có
một số điều đáng chú ý về quản lý của Nhật Bản dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng
Shinzo Abe.
-
Ông tập trung vào các vấn đề an ninh hơn
là kinh tế, thứ cần dành được sự chú tâm lớn hơn. Và rồi ông dường như không sẵn
lòng và cũng không thể giải thích rõ ràng các chính sách của mình với dân số được
giáo dục cao và được thông tin đầy đủ của ông. Thay vào đó, dường như ông có ý
định thúc đẩy thông qua những thay đổi chính sách của mình bằng những phương tiện
thô bạo nhất có thể.
o
Những thay đổi chính sách trong lĩnh vực
tự vệ tập thể là những thay đổi rất khiêm tốn và được cho là hợp lý trong bối cảnh
tình hình hậu Chiến tranh lạnh, từ nhu cầu tăng cường liên minh giữa Nhật Bản
và Mỹ, tính không thể đoán trước của Bắc Triều Tiên, và sự hiếu chiến của Trung
Quốc.
o
Khởi động lại một số nhà máy điện hạt
nhân, đặc biệt là các nhà máy nằm trong các khu vực không dễ bị động đất, cũng
có thể được giải thích do sự phụ thuộc gần như hoàn toàn của Nhật vào năng lượng
nhập khẩu.
-
Tuy nhiên, nếu Abe có những nỗ lực tốt
hơn trong việc giải thích các chính sách này, ông sẽ không phải chịu sự phản ứng
dữ dội như vậy.
Chế
độ dân chủ bị kìm hãm của Nhật Bản
Ngày
nay, nền dân chủ của Nhật Bản bị làm suy yếu bởi nhiều yếu tố - một số cũ và một
số gần đây hơn.
-
Thứ nhất, Nhật Bản đã quay trở lại với
nhà nước một đảng dưới sự thống trị của LDP và lãnh đạo của nó Shinzo Abe. Sau
sự thất bại của DPJ, không có đảng đối lập chính trị lớn nào. Đảng DPJ chỉ cạnh
tranh ít hơn một nửa số ghế trong cuộc bầu cử vào năm 2014. Không có đảng đối lập
nào nổi lên như một đối thủ của LDP, bất chấp nhiều tiếng nói phản đối trong
công chúng, chẳng hạn như trong các cuộc biểu tình tổ chức ở phía trước Diet
(quốc hội), nơi ở của Thủ tướng và ở Kasumigaseki, khu vực của chính phủ của
Tokyo. Và hầu như, không có sự đối thủ thực sự nào nào đối với sự cai trị của
Abe trong LDP.
-
Thứ hai, Nhật Bản chưa bao giờ có một nền
truyền thông tự do và độc lập thực sự, và điều này tiếp tục đúng. Các câu lạc bộ
báo chí ("kisha clubs") mà các bộ của chính phủ điều hành, thúc đẩy mối
quan hệ ấm cúng không lành mạnh giữa các nhà báo và các quan chức chính phủ, vốn
ngăn cấm việc làm báo mang tính phê phán. Chính phủ cũng ban hành hướng dẫn cho
các phương tiện truyền thông về cách báo cáo thích hợp. Tầm quan trọng về mặt
tài chính của quảng cáo của các doanh nghiệp lớn như TEPCO là một yếu tố khác
làm ảnh hưởng đến tính khách quan của phương tiện truyền thông. Kênh truyền
hình quốc gia, NHK, rõ ràng là nằm dưới bàn tay của chính phủ, sau khi Abe bổ
nhiệm những người thân cận của mình vào ban quản lý cấp cao, đặc biệt là Chủ tịch
Katsuto Momii. Một số nhà bình luận cho rằng NHK hoạt động giống như đài phát
thanh quốc gia ở Trung Quốc cộng sản.
-
Thứ ba, "Japan Inc" (tam giác
sắt) vẫn còn sống sót và rất mạnh, không chỉ đối với ngành công nghiệp hạt
nhân, nơi mà các công ty lớn đang thông đồng với chính phủ mở lại các nhà máy
điện hạt nhân. Các vụ săn bắt cá voi hàng năm của Nhật Bản, vốn khiến nhiều nước
bất bình, cũng được duy trì bởi một tam giác sắt bao gồm Cơ quan Thủy sản của
Chính phủ, Viện nghiên cứu Cetacean và Hiệp hội Nghề cá Nhật Bản, vốn là một
nhóm vận động hành lang cho toàn ngành đánh cá, và bản thân nó nhận được nhiều
tiền ủng hộ từ việc đánh bắt cá voi. Các tổ chức xã hội dân sự thực hiện các hoạt
động vận động chính sách hoặc phản kháng thường được coi là những kẻ bị ruồng bỏ
trong xã hội. Sự tham gia của công dân được coi là nền tảng của nền dân chủ,
nhưng ở Nhật Bản thì không phải như vậy. Và mặc dù bộ máy quan liêu bây giờ có
ít quyền lực hơn trong quá khứ, song rõ ràng là một lực lượng (dân sự) mạnh
thích đứng về phía LDP, hơn là trở nên độc lập.
-
Thứ tư, Nhật Bản đã trở thành một "nền dân chủ bạc", nơi mà tiếng nói
của người cao tuổi trong xã hội ngày càng lão hóa này có ảnh hưởng quá mức và
không lành mạnh đối với chính sách. Với sự vượt trội của người già trong xã hội
Nhật Bản, các trợ cấp về y tế và hưu trí hầu như quá lớn về mặt tài chính, song
chính phủ lại không thể làm gì.
Tại
sao nền dân chủ còi cọc của Nhật Bản là một vấn đề
Chế
độ dân chủ còi cọc của Nhật Bản ảnh hưởng đến đất nước theo nhiều cách.
-
Một là, ý chí của người dân không được
phản ánh đúng trong chính sách của chính phủ. Và đây là vấn rất quan trọng bởi
vì chính phủ chắc chắn sẽ không dẫn dắt đất nước đi đúng hướng (như mong muốn của
người dân) trong các vấn đề như dân số già, chính sách an ninh và mối quan hệ với
các nước láng giềng Trung Quốc và Hàn Quốc. Theo OECD, chỉ có 23% cử tri Nhật
tin tưởng vào chính phủ, mức thấp thứ tư trong số 34 nước được khảo sát.
-
Thứ hai, sự trì trệ kinh tế kéo dài
trong 25 năm qua, với năng suất thấp, thu nhập bình quân đầu người thấp, và nợ
công khổng lồ chiếm 250% GDP, tất cả đều là sản phẩm của sự thất bại của chính
phủ về mặt chính sách. Và thất bại chính sách này là do ảnh hưởng quá mức của
các doanh nghiệp lớn lâu đời, mà các lợi ích cố hữu của nó chứ không phải lợi
ích quốc gia chi phối quá trình hoạch định chính sách quốc gia. Mặc dù sự thành
công của một vài công ty như Softbank, Uniqlo và Muji, có rất ít tinh thần kinh
doanh mới và sự năng động mới mẻ trong nền kinh tế.
Nói
tóm lại, Nhật Bản cần một liều thuốc mạnh không chỉ cho sự dân chủ hóa chính trị,
mà còn cho sự dân chủ hóa nền kinh tế. Chỉ có người Nhật mới có thể giải quyết
vấn đề này bằng cách trở nên chủ động hơn về mặt chính trị. Nhưng xã hội của họ
khiến họ không được trang bị để làm điều đó vì nhiều lý do.
-
Ví dụ, nền văn hoá đẳng cấp ăn sâu của
Nhật Bản có nghĩa rằng tra vấn đối với quyền uy là không được phép.
-
Hệ thống giáo dục của nó dựa trên sự học
thuộc lòng và ghi nhớ, chứ không dựa trên tư duy phê phán và các kỹ năng phân
tích, làm cho thanh thiếu niên không đủ khả năng phân tích thế giới xung quanh
họ.
-
Chủ nghĩa yêu nước mãnh liệt và ý thức
phóng đại về tính duy nhất về văn hoá đã hạn chế khả năng của người Nhật trong
việc ứng xử với sự phê phán và rút ra bài học kinh nghiệm từ các nước khác.
-
Và xã hội tuân phục và bảo thủ của Nhật
Bản được duy trì bởi cái mà Yoshio Sugimoto gọi là một hệ thống "độc tài
thân thiện". "Xã hội Nhật Bản có các hình thức tổ chức đoàn thể khác
nhau được thiết kế để chuẩn hóa các mô hình và thái độ tư duy của người Nhật và
làm cho họ phục tùng trong cuộc sống hàng ngày ... Nó có tính độc đoán ở khía cạnh
nó khuyến khích mỗi thành viên trong xã hội tiếp thu và chia sẻ hệ thống các
giá trị liên quan đến việc kiểm soát và tổ chức thành đoàn thể như là điều tự
nhiên, đồng thời chấp nhận các chỉ thị và mệnh lệnh của những người ở các vị
trí cấp trên mà không cần thắc mắc."
Đâu
là tương lai cho nền dân chủ Nhật Bản?
Các
nhà quan sát Nhật Bản lâu năm sẽ nói với bạn rằng Nhật Bản có khả năng thay đổi,
ngay cả khi sự thay đổi chỉ diễn ra dần dần. Vì vậy, những người lạc quan có thể
cho rằng sự bất mãn của công chúng với ông Abe cuối cùng sẽ dẫn đến một đảng đối
lập đủ mạnh được hình thành theo cách mà DPJ đã làm. Nhưng cũng có thể là Nhật
Bản vẫn tiếp tục trong tình trạng luẩn quẩn hiện nay. Xét cho cùng, thì chúng
ta đã chờ đợi một nền dân chủ thực sự trong 70 năm, nhưng vô ích.
Dĩ
nhiên là không có một nền dân chủ hoàn hảo, ngay cả trường hợp Hoa Kỳ. Ở mọi
nơi, dân chủ là một quá trình và một cuộc đấu tranh chống lại các lực lượng phản
dân chủ. Nhưng nền dân chủ của Nhật Bản lại ở trọng tình trạng trì trệ. Trên hết,
nó cần một sự đối lập vững chắc mà có thể đại diện cho nhiều tiếng nói bất đồng,
và đứng lên như là một đối thủ cạnh tranh thực sự với Abe và LDP.
