Biên dịch: Trương
Thái Tiểu Long | Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Các cuộc trưng cầu
ý dân nên đóng vai trò gì trong một nền dân chủ? Vấn đề này đang trở nên quan
trọng hơn bao giờ hết sau kết quả trưng cầu ý dân ở Vương quốc Anh với tỷ lệ
52% quyết định rời khỏi Liên minh Châu Âu so với 48% muốn ở lại – và cũng đột
ngột chấm dứt sự nghiệp chính trị của Thủ tướng Anh David Cameron.
Những người phản
đối “Brexit” cho rằng các cuộc trưng cầu ý dân không được hiến pháp Anh công nhận,
Quốc hội phải đưa ra quyết định cuối cùng và kết quả này nên được loại bỏ. Họ
có đúng không?
Ngoài những gì
chúng ta nghĩ về việc Anh rời EU, ta có thể đặt thêm hai câu hỏi khác, một câu
hỏi chung và một câu hỏi cụ thể về Brexit. Thứ nhất, công dân của một nền dân
chủ được đưa ra quyết định trực tiếp trong một cuộc trưng cầu ý dân đến mức độ
nào, thay vì thông qua những đại biểu do họ bầu ra? Cụ thể hơn, những nhà lập
pháp Anh có nên xem xét việc công nhận kết quả của cuộc trưng cầu ý dân ngày
23/06 hay không?
Về câu hỏi
chung, lập luận mạnh mẽ nhất cho dân chủ trực tiếp là nó dựa trên tư tưởng dân
chủ và chỉ chịu một sự hạn chế về tính khả thi. Vào thời kỳ xa xưa, các thành
bang nhỏ là những nền dân chủ trực tiếp; nhưng ở những quốc gia rộng lớn, khi
thông tin liên lạc còn chậm, việc bầu ra các đại biểu để quyết định nhiều vấn đề
cần được thảo luận và biểu quyết là rất cần thiết.
Ngày nay các cuộc
thảo luận có thể được thực hiện trên báo chí, TV hoặc trên mạng nên hạn chế đó
không còn, và theo cách nghĩ này, nền dân chủ trực tiếp nên đóng vai trò mặc định
hoặc ít nhất là được sử dụng thường xuyên hơn nữa. Với công nghệ hiện nay,
chúng ta có thể loại bỏ hoàn toàn nền dân chủ đại diện và trao cho mỗi công dân
một lá phiếu để biểu quyết về mọi vấn đề mà hiện đang được các cơ quan lập pháp
quyết định. Đó không phải là cách trung thực nhất để áp dụng lý tưởng dân chủ bằng
cách trao cho mỗi công dân quyền được lên tiếng hay sao?
Ngoài ra còn có
một lập luận thực tế hơn về dân chủ trực tiếp: nó ngăn cản tác động của tiền bạc
lên các kết quả chính trị. Dĩ nhiên là tiền vẫn mua được quảng cáo nhưng không
mua được các nhà lập pháp như thường xảy ra trong các nền dân chủ đại diện. Ví
dụ như ở Mỹ, nhóm vận động hành lang của các trang trại đã cản trở Quốc hội hay
nghị viện các tiểu bang thông qua các đạo luật bảo vệ súc quyền nhằm ngăn chặn
các hình thức nuôi nhốt gia súc cực đoan nhất. Nhưng khi bang California tổ chức
một cuộc trưng cầu ý dân vào năm 2008 về việc tất cả các loài gia súc gia cầm
có nên được hưởng khoảng trống đủ để đi lại và duỗi cánh hay không, 63% người
dân đã bỏ phiếu ủng hộ biện pháp này.
Đạo luật về gia
súc gia cầm ở bang California là một trong những ví dụ tốt nhất về việc sử dụng
trưng cầu ý dân để vượt qua các trở ngại nhằm có được kết quả như ý và chính
đáng. Nhưng bang California cũng cho ta một trong những ví dụ tốt nhất về tính
may rủi khi để cử tri quyết định những vấn đề mà họ không hiểu được toàn diện về
tác động kinh tế từ kết quả trưng cầu ý dân.
Vào năm 1978, cử
tri của bang đã thông qua Đề xuất 13 về giảm thuế tài sản và hạn chế tăng thuế
này trong tương lai, đồng thời đòi phải có sự ủng hộ của đa số 2/3 số nghị sĩ ở
hai viện của cơ quan lập pháp thì mới được tăng thuế hoặc định đoạt số thuế được
tăng . Hệ quả mà nhiều người chỉ ra đó là sự thiếu hụt nguồn vốn để duy trì chất
lượng dịch vụ của bang, bao gồm cả hệ thống giáo dục từng một thời dẫn đầu cả
nước.
Tuy nhiên vấn đề
sâu sắc hơn là liệu chúng ta có muốn mức độ dân chủ như dân chủ trực tiếp mang
lại hay không? Người ủng hộ dân chủ đại diện nổi tiếng nhất sẽ không đồng ý.
Vào năm 1774,
Edmund Burke, vừa được bầu vào Quốc hội và đại diện cho Bristol, đã nói với các
cử tri rằng mặc dù nguyện vọng của họ rất quan trọng với ông và ông tôn trọng ý
kiến của họ nhưng ông sẽ không hi sinh ý kiến khách quan, các phán đoán chín chắn
hay lương tâm tiến bộ của mình vì họ. Ông đã nói một câu hay được trích dẫn lại
“Nghị sĩ của quý vị nợ quý vị không chỉ sự chăm chỉ mà cả các nhận định của anh
ta; và thay vì phục vụ, anh ta sẽ phản bội quý vị, nếu anh ta hi sinh các nhận
định của mình chỉ vì quan điểm của quý vị.”
Burke là một người
bảo thủ luôn cho rằng nhiệm vụ của các đại biểu là tiến hành các nhận định của
chính họ dựa trên niềm tin rằng họ là những người hiểu biết và thông thái hơn,
cũng như sẽ kiềm chế sự quá đà của các cử tri. Cuộc trưng cầu ý dân với kết quả
Brexit khiến quan điểm này có vẻ càng hợp lý.
Nhân tố tạo ra
khác biệt lớn nhất đối với cách các cử tri bỏ phiếu chính là trình độ giáo dục
của họ. Chỉ có 29% các cử tri có trình độ đại học chọn rời EU. Đáng lẽ ra với
những vấn đề phức tạp như Brexit, những người có chuyên môn nên có tiếng nói lớn
hơn trong việc ra quyết định và để các nghị sĩ được độc lập lựa chọn chính là
cách để thực hiện điều này.
Với vấn đề cụ thể
là các nghị sĩ nên làm gì nếu xét đến kết quả của cuộc trưng cầu ý dân, Burke sẽ
lập luận rằng họ nên bỏ phiếu dựa trên quan điểm khách quan, phán đoán chín chắn
và lương tâm tiến bộ. Nếu họ làm đúng như vậy, nước Anh vẫn là thành viên của
EU.
Lập luận của
Burke không phải là lựa chọn dành cho Cameron bởi vì nếu là Burke, ngay từ đầu
ông đã chẳng đề nghị tiến hành một cuộc trưng cầu ý dân như thế này. Còn
Cameron, người tổ chức trưng cầu ý dân với mục đích chế ngự sự phản kháng
trong lòng Đảng Bảo thủ, giờ không thể tuyên bố kết quả trưng cầu ý dân chỉ là
để tham khảo. Mặc dù ông đã vận động ở lại EU, nhưng Cameron và các đồng sự phải
tôn trọng kết quả cuộc bỏ phiếu.
Tuy vậy, các nghị
sĩ Quốc hội khác thì không bị ràng buộc như thế. Lắng nghe ý kiến của công
chúng là rất tốt. Có lẽ điều này nên được tiến hành thường xuyên hơn nữa (và sẽ
không cần đến một quy trình tốn kém như cuộc trưng cầu ý dân tại Anh). Nhưng chấp
thuận một quyết định của một đại bộ phận cử tri tương đối hạn hẹp (hầu hết những
người này ít hiểu biết hơn những công dân bình thường về vấn đề mình biểu quyết)
lại là một vấn đề hoàn toàn khác.
Peter Singer là
Giáo sư Luân lý học sinh vật (Bioethics) tại Đại học Princeton và là Giáo sư
Danh dự tại Đại học Melbourne. Các tác phẩm của ông bao gồm các cuốn Animal
Liberation, Practical Ethics, One World, The Ethics of What We Eat (đồng tác giả
với Jim Mason), Rethinking Life and Death, The Point of View of the Universe, đồng
tác giả với Katarzyna de Lazari-Radek, và gần đây nhất là The Most Good You Can
Do. Năm 2013, ông được Viện Gottlieb Duttweiler vinh danh ở vị trị thứ ba trong
danh sách các “nhà tư tưởng đương thời có ảnh hưởng nhất” trên thế giới.
Nguồn: http://nghiencuuquocte.org/2016/07/18/brexit-va-mat-trai-cua-dan-chu-truc-tiep/
