Minh Anh
1. Hiến pháp là
gì
Hiểu một cách
đơn giản, hiến pháp là một tập hợp luật nền tảng (tối cao) quy định hình thức
và tổ chức quyền lực của nhà nước, cũng như quan hệ giữa nhà nước với người
dân.
Nhìn chung, mọi
quốc gia đều có một hiến pháp, mà từ đó mọi luật lệ khác phục tùng theo. Nếu một
luật không phù hợp với hiến pháp, thì nó có thể bị tòa án tuyên bố là vi hiến
và bị bãi bỏ.
2. Phân loại hiến
pháp
Có nhiều cách
phân chia hiến pháp, ở đây chúng ta tìm hiểu hai cách chính:
-
Hiến pháp thành văn và hiến pháp bất thành văn
o Hiến pháp thành văn là hiến pháp được chứa đựng trong
một văn bản cụ thể, như Hiến pháp Mỹ.
o Hiến pháp không thành văn là hiến pháp không được chưa
đựng trong các văn bản như vậy, mà các tập tục truyền thống, thông lệ, án lệ...,
như Hiến pháp Anh, vốn được hình thành từ Đại hiến chương Magna Carta 1215, Đạo
luật về Quyền 1688/9; Đạo luật Quốc hội 1911, Đạo luật về sự thoái vị 1935, và
các Đạo luật của Cộng đồng Châu Âu.
-
Hiến pháp cương tính và hiến pháp nhu tính
o Hiến pháp cương tính là hiến pháp được sửa đổi, bổ
sung theo một trình tự, thủ tục đặc biệt và khác hẳn với trình tự, thủ tục sửa
đổi, bổ sung các đạo luật thông thường. Ví dụ, để sửa đổi Hiến pháp Mỹ, thì đòi
hỏi sự chấp thuận của 2/3 nghị sĩ trong cả hai viện Quốc hội cùng sự phê chuẩn
3/4 số bang của Mỹ.
o Hiến pháp nhu tính là hiến pháp có thể được sửa đổi, bổ
sung theo thủ tục thông thường giống như các đạo luật khác.
3. Về mặt hình
thức, hiến
pháp có bốn phần:
-
Lời
mở đầu: thường là
tuyên bố về lịch sử, các sự kiện quan trọng của quốc gia, nguyện vọng của người
dân.
-
Các
thiết chế của chính quyền:
các thiết chế/cấu trúc chính của chính quyền, cùng với quyền lực và bổn phận của
chúng. Thông thường bao gồm các thiết chế chính như hành pháp, lập pháp, tư
pháp, và có thể bao gồm các thiết chế chính quyền địa phương.
-
Các
quyền căn bản: một danh
sách các quyền dân sự và chính trị cùng các giới hạn đối với quyền lực của
chính quyền. Đôi khi hiến pháp có thể bao gồm các quyền kinh tế, xã hội và văn
hóa.
-
Sửa
đổi: quy định thủ tục
sửa đổi hiến pháp.
4. Bởi hiến pháp
có vai trò rất quan trọng, nó cần được thiết kế làm sao để đảm bảo tạo ra một
sân chơi công bằng cho tất cả các phe nhóm, đảng phái trong xã hội. Nhìn chung,
để đạt được điều này, hiến pháp thường phải bao gồm các nguyên tắc sau:
a.
Pháp
quyền: hiến pháp đảm
bảo sự tối thượng của luật pháp, không ai đứng trên luật, đây là một trong những
trụ cột của dân chủ.
b.
Chuyển
giao quyền lực: hiến pháp
thiết kế cơ chế để đảm bảo sao cho quyền lực được chuyển giao một cách hòa bình
từ lãnh đạo/đảng này sang lãnh đạo/đảng kia.
c.
Phân
chia và đối trọng:
hiến pháp quy định rõ việc phân chia quyền lực thành các nhánh khác nhau, cũng
như sự kiểm soát lẫn nhau giữa các nhánh, để ngăn chặn việc lạm quyền.
d.
Quan
hệ giữa chính quyền và người dân: hiến pháp thường bao gồm một Tuyên ngôn về các quyền, quy định rõ các
quyền và trách nhiệm của người dân cùng giới hạn đối với quyền lực của chính
quyền.
e.
Trách
nhiệm giải trình: chính phủ
dân chủ chịu trách nhiệm với người dân, và hiến pháp thường quy định rõ cơ chế
giải trình này – ai giải trình với ai, và giải trình như thế nào và khi nào.
f.
Người
phân xử cuối cùng:
hiến pháp quy định ai là người phân xử cuối cùng về ý nghĩa của nó cùng cách nó
được thay đổi.
