Abraham F.
Lowenthal & Sergio Bitar
5 năm trước đây,
các cuộc biểu tình(1) càn quét chế độ chuyên quyền Ai Cập Hosni Mubarak(2). Hầu
hết các nhà quan sát trong và ngoài nước tin rằng Ai Cập đang trên con đường dẫn
đến dân chủ, thậm chí còn tuyên bố rằng dân chủ đã đến. Nhưng thực tế, cuộc bầu
cử đưa Mohamed Morsi lên nắm quyền Tổng thống với Đảng Tự do và Công lý (Anh em
Hồi giáo) khiến nền chính trị Ai Cập đã sớm bị phân cực và chìm đắm trong bạo lực,
lý do nằm ở tổ chức này đã không thương lượng, thoả hiệp và tôn trọng sự
đa nguyên.
Năm
2013, trong một cuộc đảo chính quân sự, Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi lên nắm
quyền(3). Kể từ đó, chế độ Sisi đã giết chết hơn 1.000 dân thường, giam giữ
hàng chục ngàn người đối lập, và bịt miệng phương tiện truyền thông, đàn áp xã
hội dân sự.
Tunisia ở tình trạng tốt hơn(4). Làn sóng của cuộc nổi dậy Ả Rập bắt đầu vào năm 2010, và chính thể dân chủ cách mạng Tunisia đã có cơ hội sống sót. Việc chuyển đổi cơ bản thành công khi hiến pháp mới được công nhận, và giải Nobel hoà bình 2015 trao cho “bộ tứ Tunisia” (Bộ Tứ Đối thoại Quốc gia Tunisia) gồm bốn tổ chức chính trong xã hội dân sự Tunisia bởi sự “tích cực” trong quá trình chuyển đổi Tunisia. Nhưng dân chủ ở đây vẫn còn mong manh, bị đe dọa bởi chính trị bạo lực, cuộc đàn áp bất đồng chính kiến, và vi phạm nhân quyền.
Tunisia ở tình trạng tốt hơn(4). Làn sóng của cuộc nổi dậy Ả Rập bắt đầu vào năm 2010, và chính thể dân chủ cách mạng Tunisia đã có cơ hội sống sót. Việc chuyển đổi cơ bản thành công khi hiến pháp mới được công nhận, và giải Nobel hoà bình 2015 trao cho “bộ tứ Tunisia” (Bộ Tứ Đối thoại Quốc gia Tunisia) gồm bốn tổ chức chính trong xã hội dân sự Tunisia bởi sự “tích cực” trong quá trình chuyển đổi Tunisia. Nhưng dân chủ ở đây vẫn còn mong manh, bị đe dọa bởi chính trị bạo lực, cuộc đàn áp bất đồng chính kiến, và vi phạm nhân quyền.
Ở Cuba, cũng tạo
ra một hy vọng về một tương lai dân chủ, khi những nhà lãnh đạo già cỗi bắt đầu
mở ra ý tưởng cải cách. Và Myanmar (hay còn gọi là Miến Điện), một quá trình
chuyển đổi chậm và không đồng đều từ chế độ quân sự độc tài vẫn còn đó những
khó khăn.
Câu hỏi đặt ra
là: Điều gì quyết định chuyển tiếp dân chủ sẽ thành công?
Chúng tôi đã tiến hành cuộc phỏng vấn mở rộng với 12 cựu tổng thống và một cựu thủ tướng – những người đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi dân chủ thành công của Brazil, Chile, Ghana, Indonesia, Mexico, Philippines, Ba Lan, Nam Phi, và Tây Ban Nha.
Chúng tôi đã tiến hành cuộc phỏng vấn mở rộng với 12 cựu tổng thống và một cựu thủ tướng – những người đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi dân chủ thành công của Brazil, Chile, Ghana, Indonesia, Mexico, Philippines, Ba Lan, Nam Phi, và Tây Ban Nha.
Frederik Willem
de Klerk, từng làm Tổng thống Nam Phi, đã cùng với Nelson Mandela đàm phán với
Đại Hội Dân tộc Phi (ANC) nhằm chấm dứt sự phân biệt chủng tộc.
BJ Habibie, Phó Tổng thống thời kỳ Suharto (nhà độc tài lâu của Indonesia), đã trở thành Tổng thống sau sự kiện từ chức của Suharto(5) khi nhà độc tài này đối mặt với các cuộc biểu tình lớn. Habibie sau đó giải phóng tù nhân chính trị, mở cửa cho sự ra đời công đoàn, kết thúc kiểm duyệt báo chí, cho phép sự hình thành của các đảng chính trị mới, và chuyển đổi các quy tắc chính trị của Indonesia – mở đường cho nền dân chủ lập hiến.
Một số nhà lãnh đạo khác nổi bật trong phong trào chống đối chế độ độc tài, sau đó xây dựng nền dân chủ ổn định. Patricio Aylwin, một nhà lãnh đạo của phe đối lập trong thời kỳ cầm quyền của Tướng Augusto Pinochet (Chile), ông đã trở thành Tổng thống sau đó, và tiến hành các bước khôi phục nền dân chủ vào năm 1990.
BJ Habibie, Phó Tổng thống thời kỳ Suharto (nhà độc tài lâu của Indonesia), đã trở thành Tổng thống sau sự kiện từ chức của Suharto(5) khi nhà độc tài này đối mặt với các cuộc biểu tình lớn. Habibie sau đó giải phóng tù nhân chính trị, mở cửa cho sự ra đời công đoàn, kết thúc kiểm duyệt báo chí, cho phép sự hình thành của các đảng chính trị mới, và chuyển đổi các quy tắc chính trị của Indonesia – mở đường cho nền dân chủ lập hiến.
Một số nhà lãnh đạo khác nổi bật trong phong trào chống đối chế độ độc tài, sau đó xây dựng nền dân chủ ổn định. Patricio Aylwin, một nhà lãnh đạo của phe đối lập trong thời kỳ cầm quyền của Tướng Augusto Pinochet (Chile), ông đã trở thành Tổng thống sau đó, và tiến hành các bước khôi phục nền dân chủ vào năm 1990.
Tadeusz
Mazowiecki, một người Công giáo tài năng và một nhà lãnh đạo công đoàn Đoàn kết,
ông đã trở thành Thủ tướng đầu tiên của Ba Lan – hậu cộng sản.
Chúng tôi cũng
phỏng vấn những người đã nằm trong nội các của chế độ độc tài và sau đó là dân
chủ như Aleksander Kwasniewski, một Bộ trưởng trong Chính phủ cộng sản Ba Lan –
người tham gia vào các cuộc thảo luận bàn tròn – thúc đẩy mở cửa Ba Lan(6). Sau
đó, khi nắm cương vị Tổng thống, ông đã xây dựng thể chế dân chủ của Ba Lan.
Fidel Ramos, một sĩ quan cấp cao dưới chế độ độc tài Ferdinand Marcos (Philippines), đã gia nhập phe đối lập trong các cuộc biểu tình vào năm 1986. Sau đó, ông nắm giữ chức Bộ trưởng quốc phòng và là Tổng thống thứ hai của nền dân chủ Manila – sau Marcos.
Mặc dù các lực lượng xã hội, dân sự và chính trị rộng lớn đóng vai trò quan trọng, các nhà lãnh đạo là yếu tố then chốt cho quá trình chuyển đổi thành công của một đất nước. Họ không những giúp xóa bỏ chế độ độc tài, xây dựng hiến pháp dân chủ, thể chế hóa các cuộc bầu cử theo hướng công bằng, kết hợp với những hạn chế có ý nghĩa về quyền hành và quyền chính trị thực tế để không có những biến đổi đảo ngược.
Fidel Ramos, một sĩ quan cấp cao dưới chế độ độc tài Ferdinand Marcos (Philippines), đã gia nhập phe đối lập trong các cuộc biểu tình vào năm 1986. Sau đó, ông nắm giữ chức Bộ trưởng quốc phòng và là Tổng thống thứ hai của nền dân chủ Manila – sau Marcos.
Mặc dù các lực lượng xã hội, dân sự và chính trị rộng lớn đóng vai trò quan trọng, các nhà lãnh đạo là yếu tố then chốt cho quá trình chuyển đổi thành công của một đất nước. Họ không những giúp xóa bỏ chế độ độc tài, xây dựng hiến pháp dân chủ, thể chế hóa các cuộc bầu cử theo hướng công bằng, kết hợp với những hạn chế có ý nghĩa về quyền hành và quyền chính trị thực tế để không có những biến đổi đảo ngược.
Chế độ dân chủ vẫn
còn là một công việc được tiến hành ở một số nước, nhưng quá trình chuyển đổi
cơ bản đã thay đổi sự phân chia quyền lực và chính trị thực tế.
Tất nhiên, không có một hình mẫu nào cho sự thay đổi dân chủ. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi đã để lại một số bài học đắt giá. Cải cách hay chuyển đổi dân chủ phải được tiến hành trên cơ sở các liên minh được thiết lập, đưa quân đội nằm dưới sự kiểm soát dân sự…
Tất nhiên, không có một hình mẫu nào cho sự thay đổi dân chủ. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi đã để lại một số bài học đắt giá. Cải cách hay chuyển đổi dân chủ phải được tiến hành trên cơ sở các liên minh được thiết lập, đưa quân đội nằm dưới sự kiểm soát dân sự…
Chuẩn bị về sự
thống nhất
Một quá trình
chuyển đổi dân chủ thành công bắt đầu trước thời điểm bầu chọn nội các (bầu cử).
Phe đối lập đầu tiên cần phải đạt được đủ sự ủng hộ công khai – thách thức khả
năng của chế độ cai trị hiện tại và tạo cho mình một vị trí ứng cử chính đáng về
mặt quyền lực.
Lãnh đạo phe đối
lập phải huy động kháng nghị; tố cáo về việc bỏ tù, tra tấn, và trục xuất bất đồng
chính kiến; và làm xói mòn tính hợp pháp của chế độ. Điều này thường đòi hỏi
các phe đối lập cần đặt mục tiêu chung lên trên những bất đồng sâu sắc như về
lãnh đạo, chiến lược, và chiến thuật hoạt động. Hầu hết các nhà lãnh đạo quá
trình chuyển đổi mà chúng tôi phỏng vấn để nỗ lực làm việc để xây dựng các liên
minh rộng lớn, và có tính thống nhất về mặt chính trị, các phong trào xã hội,
công nhân, sinh viên, các tổ chức tôn giáo....
Ở Ba Lan, công
đoàn Đoàn kết làm việc chặt chẽ với tổ chức sinh viên, trí thức, và Giáo Hội
Công Giáo.
Tây Ban Nha, các
nhóm đối lập giải quyết nhiều khác biệt của họ trong các cuộc đàm phán dẫn đến
hiệp ước Moncloa năm 1977, thời điểm họ đã đồng ý về cách điều hành nền kinh tế
trong quá trình chuyển đổi.
Ngược lại, bất cứ
nơi nào mà phe đối lập không đoàn kết, triển vọng cho nền dân chủ sẽ bị đình trệ.
Ukraine, với cuộc Cách mạng Cam vào tháng 5/2004(7) đã có một kết quả bầu cử được
coi là gian lận. Sự chia rẽ của những nhà cải cách sau đó trong tổ chức – phát
triển dân chủ và các quy định của pháp luật, đã đưa nước này rơi vào một thập kỷ
thiểu số chánh trị và tham nhũng chính trị.
Phong trào đối lập
dân chủ cũng cần phải xây dựng cầu nối với những người đã hợp tác trong quá khứ
với chế độ, những người sẵn sàng hỗ trợ dân chủ hóa. Chú trọng đến những người
từ chối từ bỏ bạo lực hoặc những người nhấn mạnh vào nhu cầu không khoan nhượng
đối với quyền tự chủ khu vực, dân tộc hay sắc tộc.
Nhưng đoàn kết
phe đối lập là không đủ; lực lượng dân chủ cũng phải hiểu và khai thác chia rẽ trong chế độ đương thời. Để thuyết phục các thành phần trong chế độ phải
mở cửa hoặc thay đổi (cải cách), cần đảm bảo một cách đáng tin cậy rằng, họ sẽ
không tìm cách trả thù hoặc tịch thu tài sản của người lãnh đạo trong chế độ
đó. Cần phải đối thoại liên tục với những người trong chế độ độc đoán – những
người đang mong muốn một cuộc rút lui chiến lược, trong khi cô lập những người
cứng đầu.
Ví dụ, các nhà cải
cách Brazil Fernando Henrique(8) đã đưa ra một chiến lược cốt lõi là để tạo ra
các yếu tố để lãnh đạo quân đội tìm ra một lối thoát, và cho thấy sự cần thiết
phải quay lưng lại với chế độ độc tài, ngược lại, phải tìm cách để duy trì sự ủng
hộ của nhóm cử tri cốt lõi trong khi đàm phán với nhóm đối lập.
Với Frederik
Willem de Klerk, ôngđã xây dựng một sự đồng thuận bí mật trong nội các của ông
cho đến khi thông báo hợp thức hóa ANC, giải phóng Mandela và các tù nhân chính
trị khác, và chính thức mở cửa đàm phán.
Tiếp xúc trực tiếp
giữa phe đối lập và chế độ lúc đầu có thể diễn ra trong bí mật, nếu cần thiết,
thì sẽ như trường hợp tiếp xúc ban đầu giữa các quan chức chính phủ và đại diện
ANC, và được tổ chức bên ngoài Nam Phi vào giữa những năm 1980.
Đối thoại không
chính thức, chẳng hạn như vòng Thảo luận bàn tròn ở Ba Lan, có thể giúp các
thành viên của chế độ và dân chủ đối lập hiểu nhau, vượt qua những định kiến,
và xây dựng mối quan hệ tương quan. Như Frederik Willem de Klerk cho biết,
"Bạn không thể giải quyết một cuộc xung đột mà các bên tham gia không nói
chuyện với nhau… Để thành công với cuộc đàm phán, bạn cần phải đặt mình vào vị
trí của bên kia. Phải suy nghĩ thông qua trường hợp của họ và xác định… yêu cầu
tối thiểu trong để đảm bảo hợp tác, tham gia xây dựng của bên kia trong quá
trình đàm phán".
Trong suốt quá
trình này, các nhà cải cách phải liên tục gây áp lực lên chế độ và chấp nhận rủi
ro để đạt được tiến bộ liên tục. Phải dự liệu để thực hiện thỏa hiệp, ngay cả
khi những mục tiêu quan trọng chỉ đạt được một phần. Hiểu theo nguyên lý tối giản,
thì cần phải kêu gọi sự can đảm chính trị hơn để gỡ bỏ các nguyên tắc hấp dẫn
nhưng không thực tế, lý do nằm ở sự chuyển đổi không phải là một nhiệm vụ của
các giáo điều.
Tại Ghana, ví dụ, John Kufuor, nhà lãnh đạo của Đảng Yêu nước mới, từ chối cho nhóm của mình tẩy chay cuộc bầu cử năm 1992, cho rằng các bên nên tham gia vào bầu cử năm 1996, thậm chí mặc dù Đảng này có thể bị thất thế. Chiến thắng tiếp của Kufuor trong cuộc bầu cử năm 2000 đã dẫn đến một chuyển giao quyền lực hòa bình, mô hình chuyển giao qua thùng phiếu này đã tiếp tục trong 15 năm tiếp theo.
Tại Ghana, ví dụ, John Kufuor, nhà lãnh đạo của Đảng Yêu nước mới, từ chối cho nhóm của mình tẩy chay cuộc bầu cử năm 1992, cho rằng các bên nên tham gia vào bầu cử năm 1996, thậm chí mặc dù Đảng này có thể bị thất thế. Chiến thắng tiếp của Kufuor trong cuộc bầu cử năm 2000 đã dẫn đến một chuyển giao quyền lực hòa bình, mô hình chuyển giao qua thùng phiếu này đã tiếp tục trong 15 năm tiếp theo.
Ở Mexico,
Ernesto Zedillo, mặc dù một thành viên nổi bật đảng cầm quyền – đảng Cách mạng
thể chế (PRI), đã nỗ lực hỗ trợ cải cách thủ tục bầu cử trong trong khi việc
đàm phán với các phe đối lập khó có thể xảy ra(9). Sau đó, cùng với Tổng thống,
ông đã đồng ý với những thay đổi hơn nữa về tài chính và chiến dịch hỗ trợ cải
cách để củng cố các cơ quan bầu cử, và vào năm 2000, việc chuyển giao quyền lực
chưa từng từ PRI sang phe đối lập đã diễn ra.
Sự nguy hiểm
trong từ chối thỏa hiệp là rõ ràng trong trường hợp của Ai Cập.
Trong triều đại ngắn ngủi của tổ chức Anh em Hồi giáo, nhóm này đã lạm quyền qua sự gia cố quyền lực, không chấp thuận sự đa nguyên về chính trị, thậm chí còn soạn thảo ra Hiến pháp dựa trên nguyên tắc luật Hồi giáo, và điều này đã dẫn đến phản ứng của số đông người dân.
Trong triều đại ngắn ngủi của tổ chức Anh em Hồi giáo, nhóm này đã lạm quyền qua sự gia cố quyền lực, không chấp thuận sự đa nguyên về chính trị, thậm chí còn soạn thảo ra Hiến pháp dựa trên nguyên tắc luật Hồi giáo, và điều này đã dẫn đến phản ứng của số đông người dân.
Còn tại Chile,
các thành viên cánh tả cực đoan của phe đối lập tán thành "tất cả các hình
thức đấu tranh", kể cả bạo lực, chống lại chế độ Pinochet. Đến năm 1986,
phần lớn phong trào đối lập hiểu rằng họ không thể lật đổ chế độ độc tài bằng
vũ lực và sự liên kết với những nhóm cực tả đối lập khác. Ngay lập tức, họ quay
lại với sự ôn hòa và cam kết xây dựng một "quốc gia cho tất cả" các
phe phái. Cách tiếp cận này nhanh chóng giúp phe đối lập chiến thắng trước
Augusto Pinochet trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1988, một cuộc bầu cử mà nhiều
người trong phe đối lập ban đầu đã muốn tẩy chay.
Chính quyền dân
sự và lực lượng an ninh
Lật đổ một chế độ độc tài là một chuyện; quản lý được nó là chuyện hoàn toàn khác. Các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi thường xuyên phải đối mặt với áp lực làm sạch chế độ cũ và bắt đầu lại. Nhưng họ phải dừng lại và suy nghĩ, bởi quản lý đòi hỏi phải có nhân sự, và nguồn lực. Phe đối lập nắm quyền, bước quan trọng nhất vẫn là để chấm dứt bạo lực và lập lại trật tự trong khi đảm bảo rằng tất cả các lực lượng an ninh cần phải tiếp tục hoạt động trong phạm vi pháp luật.
Các cuộc phỏng vấn của chúng tôi cho thấy những thách thức kéo dài trong mối quan hệ dân sự-quân sự. Các nhà cải cách phải đưa an ninh nằm dưới sự kiểm soát của dân sự càng sớm càng tốt, đồng thời công nhận và tôn trọng vai trò hợp pháp của nguồn lực này, tránh sự trả thù sâu rộng dựa trên các vấn đề diễn ra trong quá khứ.
Để thực hiện việc này, cảnh sát và lực lượng tình báo trong nước nên được tách ra khỏi lực lượng vũ trang. Các nhà lãnh đạo cần khắc sâu thái độ mới về phía cảnh sát bằng cách nhấn mạnh trách nhiệm của các lực lượng an ninh là nhằm bảo vệ thường dân chứ không phải là áp bức họ. Đồng thời, phải loại bỏ các sĩ quan cao cấp chịu trách nhiệm về các hành vi tra tấn và đàn áp tàn bạo trong quá khứ, đặt chỉ huy quân sự cấp cao nằm dứoi quyền trực tiếp của Bộ trưởng dân sự, và nhấn mạnh rằng hoạt động công vụ không ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi chính trị (phi chính trị).
Habibie giải thích về quan hệ dân sự-quân sự ở Indonesia, "Những người dẫn đầu một quá trình chuyển đổi… phải cho thấy, không phải bằng lời nói hoặc văn bản, mà bằng hành động, để cho thấy tầm quan trọng của kiểm soát dân sự. "
Quan chức dân sự cấp cao có trách nhiệm giám sát các lực lượng an ninh cũng cần phải có kiến thức về vấn đề an ninh và tôn trọng của các đồng nghiệp của họ trong quân đội, cảnh sát, tình báo.
Điều này có thể khó khăn, bởi phong trào dân chủ đã đụng độ nảy lửa với lực lượng an ninh trong quá khứ, dẫn đến sự ngờ vực lẫn nhau. Ngoài ra, còn có cả sự thiếu tôn trọng đối với chuyên môn của lực lượng dân sự trong các vấn đề an ninh.
Các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi cũng phải giữ gìn kỷ luật và tinh thần chiến đấu của các lực lượng an ninh. Và làm mọi việc để đảm bảo, lực lượng an ninh sẽ hợp tác đầy đủ với những người trước đây họ từng coi là đối tượng lật đổ, chống phá nhà nước.
Điều này cho thấy rằng, việc an ninh phải chịu kiểm soát của lực lượng dân sự là một trong những thách thức kéo dài nhất mà một nền dân chủ khai sinh phải đối mặt.
Và do đó, ở những nước như Gambia, Myanmar và Thái Lan, nơi sự vắng mặt của chính quyền dân sự đối với lực lượng an ninh vẫn là trở ngại quan trọng nhất đối với một quá trình chuyển đổi dân chủ thành công.
Thách thức ôn hòa
Đưa quân đội nằm dưới sự kiểm soát dân sự có thể giúp các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi truyền tải niềm tin trong nước và cho thấy tính hợp pháp của thể chế trong mắt quốc tế. Cần trấn an rằng, bầu cử phản ánh ý chí của đa số và đảm bảo lợi ích của các bên sẽ được tôn trọng trong nền pháp luật mới. Ở hầu hết các nước chuyển đổi, việc soạn thảo một hiến pháp mới là điều cần thiết, mặc dù có một số trường hợp ngoại lệ như Indonesia giữ lại năm Hiến pháp 1945 dù một số quy định đã bị thay đổi và Ba Lan đã không chấp nhận một hiến pháp mới cho đến khi chủ nghĩa cộng sản kết thúc.
Sự tham gia soạn thảo Hiến pháp nên là sự tham gia của nhiều người, ngay cả khi điều này có nghĩa là chấp nhận những hạn chế dân chủ tạm thời.
Thabo Mbeki [12], Tổng Thống thứ hai của Nam Phi, nhận xét: "Điều quan trọng là Hiến pháp phải được chấp nhận bởi đại đa số người dân Nam Phi, và do đó quá trình soạn thảo hiến pháp phải bao gồm." cả những người ủng hộ chế độ cũ, những người cần sự đảm bảo rằng họ sẽ được tôn trọng dưới sự cai trị của pháp luật.
Và một lần nữa, thỏa hiệp là rất quan trọng.
Xây dựng quan hệ liên tục với đối lập
Trong quá trình chuyển đổi dân chủ, người dân thường đổ lỗi cho các nhà lãnh đạo dân chủ đôi khi thiếu dân chủ tự-do, không đáp ứng kỳ vọng kinh tế hoặc chính trị. Những trường hợp này nảy sinh khi các nhà chức trách mới thường kế thừa mô hình thâm căn cố đế đầy tham nhũng và kém hiệu quả của chế độ trước. Và do đó, các phong trào đoàn kết trong nước vốn chống lại chế độ độc tài, nay có thể phân mảnh. Các tổ chức xã hội dân sự đóng góp phong trào đối lập chống độc tài đôi khi trở nên bất trị.
Xây dựng mối quan hệ mang tính xây dựng giữa một chính phủ mới và một phe đối lập mới là một thử thách nhưng cần được giải quyết. Cần nhấn mạnh, cạnh tranh giữa chính phủ và phe đối lập là yếu tố lành mạnh vế phía dân chủ, và ngược lại nó có thể hoàn toàn tắc nghẽn bởi sự chống đối từ phe đối lập hoặc sự đàn áp những lời chỉ trích từ phía chính phủ.
Điều đó cho thấy rằng, để xây dựng và chuyển đổi nền dân chủ thành công, cần sự hỗ trợ tổng lực của tất cả các bên vì mục tiêu chung.
Tư pháp độc lập có thể hỗ trợ nhiều sáng kiến mới và kêu gọi truyền thông tự do có trách nhiệm hơn, nhằm hỗ trợ bền vững dân chủ.
Các đảng chính trị cần đóng một vai trò quan trọng, miễn là nó không trở thành phương tiện của cá nhân nói riêng và nhóm lợi ích.
Các tổ chức dân sự và các đảng dân chủ cần thu hút mọi người thuộc mọi tầng lớp, huy động và tổ chức một cách hiệu quả nguồn lực xã hội trong xây dựng dân chủ trong nước.
Xây dựng đảng phái
Sự phát triển của các đảng phái đòi hỏi sự chú ý, đặc biệt liên quan đến hình thức và sự lựa chọn ứng cử viên, chiến dịch tài chính và cách tiếp cận với các phương tiện truyền thông.
Các thách thức đối với nền quản trị dân chủ ở Ghana, Indonesia, và Philippines là một phần do đảng phái chính trị yếu kém.
Cần lưu ý, các quá trình chuyển đổi này thường được thúc đẩy bởi yếu tố chính trị, hơn là kinh tế, nhưng thách thức kinh tế cần sớm là một ưu tiên giải quyết cho các chính phủ mới. Giảm nghèo và thất nghiệp có thể xung đột với các cải cách kinh tế cần thiết để thúc đẩy tăng trưởng dài hạn và ổn định kinh tế vĩ mô, do đó, trước khi giảm các biện pháp hỗ trợ trong vấn đề này, thì chính phủ mới nên thực hiện các biện pháp xã hội giảm nhẹ những khó khăn đối với tầng lớp dễ bị tổn thương nhất.
Các nhà lãnh đạo của các quá trình chuyển đổi thành công mà chúng tôi dẫn ra nghiên nghiên ở đây, đều có phương pháp tiếp cận thận trọng thị trường theo định hướng và chính sách tiền tệ - tài chính vĩ mô thận trọng. Và một đảng phái mạnh là điều cần thiết.
Cấm vận và hỗ trợ kinh tế
Lịch sử gần đây về sự can thiệp của phương Tây ở Trung Đông đã chứng minh rằng, dân chủ không phải là một mặt hàng xuất khẩu. Những yếu tố bên ngoài bao gồm cả chính phủ lẫn phi chính phủ, có thể hỗ trợ hiệu quả quá trình chuyển đổi dân chủ nếu họ tôn trọng các lực lượng trong nước. Đôi khi, họ có thể cung cấp các điều kiện cần thiết cho cuộc đối thoại giữa các phe đối lập và các đại diện của chế độ. Họ có thể cung cấp tư vấn hiệu quả về việc làm thế nào để sử dụng hiệu phương tiện truyền thông, và cuối cùng là làm thế nào để giám sát cuộc bầu cử.
Trừng phạt kinh tế có thể giúp kiềm chế đàn áp, như phương Tây đã làm ở Ba Lan và Nam Phi. Nhưng cung cấp viện trợ lẫn đầu tư có thể hỗ trợ tốt cho quá trình chuyển đổi dân chủ, như họ đã làm ở Ghana, Philippines, và Ba Lan.
Hỗ trợ kinh tế quốc tế trong suốt một quá trình chuyển đổi có thể cung cấp điểm tựa cho cải cách chính trị và rõ ràng, tư vấn thay vì can thiệp nội bộ là một điều cần được cân nhắc trong quá trình chuyển đổi.
Thế giới đang thay đổi
Công nghệ, áp lực kinh tế, địa chính trị có thể dẫn đến thay đổi quá trình chuyển đổi dân chủ.
Với một điện thoại di động có thể châm ngòi cho các cuộc biểu tình bằng cách ghi lại hành vi bạo lực của cảnh sát.
Nhưng công nghệ không thể giảm thiểu khó khăn trong xây dựng quốc gia. Như Cardoso, nhà cải cách Brazil cho hay, "Vấn đề là rất dễ dàng để huy động để xóa bỏ một chế độ nhưng khó khăn hơn nhiều trong việc xây dựng lại. Các công nghệ mới là không đủ bởi để có những bước đi tiếp theo về phía trước. Tổ chức là cần thiết". Vì quần chúng không thể xây dựng các tổ chức. Đó là lý do tại sao lãnh đạo các tổ chức trở nên quan trọng. "
Trong những năm tới, các phong trào xã hội và các tổ chức xã hội dân sự, tiếp tục được tăng cường bởi internet, nó sẽ gây áp lực với chế độ độc tài thường xuyên hơn, hiệu quả hơn so với quá khứ. Tuy nhiên, những biến chuyển này không thể thay thế các đảng chính trị và các nhà lãnh đạo. Do đó, suy cho cùng vẫn phải xây dựng tổ chức, xây dựng các liên minh đảng phái và tổ chức quản trị quốc gia, kể cả trong vấn đề bầu cử, song song tìm kiếm sự ủng hộ của người dân, chuẩn bị và thực hiện các chính sách vì lợi ích chung…
Thật khó để xây dựng nền dân chủ bền vững và hoạt động ở một nước mà không có kinh nghiệm từ phía chính quyền, nơi các tổ chức xã hội và công dân còn khá yếu. Và dân chủ cũng sẽ gặp khó khăn khi đối diện với vấn đề tự trị của sắc tộc, khu vực ngay khi nó được bắt đầu.
Dân chủ không xuất hiện trực tiếp. Tòa nhà nền dân chủ đòi hỏi tầm nhìn, đàm phán và thỏa hiệp gắn với nỗ lực, kiên trì lãnh đạo và cả sự may mắn. Tuy nhiên, dù với tất cả các chướng ngại vật đó, nhưng với sự chuyển đổi dân chủ đã thành công trong quá khứ ở các nước, thì học tập và áp dụng những bài học kinh nghiệm thành công có thể giúp chấm dứt chế độ chuyên quyền và nền dân chủ giấy trong tương lai.
Chú thích:
[1] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2011-05-01/new-arab-revolt
[2] http://www.nytimes.com/2011/02/12/world/middleeast/12egypt.html
[3] http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/06/sisi-be-sworn-as-egypt-president-
20146843619902534.html
[4]https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2014-10-23/tunisia-model
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1997-07-01/indonesia-after-suharto
[6]https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/1990-02-01/poland-demise-communism
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2005-03-01/ukraines-orange-revolution
[8]https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/1995-07-01/fulfilling-brazils-promise-
[9]https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2004-03-01/opening-mexico-
[10] http://www.theguardian.com/world/2013/jul/01/egypts-army-ultimate-arbiter-power
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/chile/1989-12-01/chiles-return-democracy
[12]https://www.foreignaffairs.com/articles/south-africa/1999-11-01/mbekis-uphill-challenge
Lật đổ một chế độ độc tài là một chuyện; quản lý được nó là chuyện hoàn toàn khác. Các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi thường xuyên phải đối mặt với áp lực làm sạch chế độ cũ và bắt đầu lại. Nhưng họ phải dừng lại và suy nghĩ, bởi quản lý đòi hỏi phải có nhân sự, và nguồn lực. Phe đối lập nắm quyền, bước quan trọng nhất vẫn là để chấm dứt bạo lực và lập lại trật tự trong khi đảm bảo rằng tất cả các lực lượng an ninh cần phải tiếp tục hoạt động trong phạm vi pháp luật.
Các cuộc phỏng vấn của chúng tôi cho thấy những thách thức kéo dài trong mối quan hệ dân sự-quân sự. Các nhà cải cách phải đưa an ninh nằm dưới sự kiểm soát của dân sự càng sớm càng tốt, đồng thời công nhận và tôn trọng vai trò hợp pháp của nguồn lực này, tránh sự trả thù sâu rộng dựa trên các vấn đề diễn ra trong quá khứ.
Để thực hiện việc này, cảnh sát và lực lượng tình báo trong nước nên được tách ra khỏi lực lượng vũ trang. Các nhà lãnh đạo cần khắc sâu thái độ mới về phía cảnh sát bằng cách nhấn mạnh trách nhiệm của các lực lượng an ninh là nhằm bảo vệ thường dân chứ không phải là áp bức họ. Đồng thời, phải loại bỏ các sĩ quan cao cấp chịu trách nhiệm về các hành vi tra tấn và đàn áp tàn bạo trong quá khứ, đặt chỉ huy quân sự cấp cao nằm dứoi quyền trực tiếp của Bộ trưởng dân sự, và nhấn mạnh rằng hoạt động công vụ không ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi chính trị (phi chính trị).
Habibie giải thích về quan hệ dân sự-quân sự ở Indonesia, "Những người dẫn đầu một quá trình chuyển đổi… phải cho thấy, không phải bằng lời nói hoặc văn bản, mà bằng hành động, để cho thấy tầm quan trọng của kiểm soát dân sự. "
Quan chức dân sự cấp cao có trách nhiệm giám sát các lực lượng an ninh cũng cần phải có kiến thức về vấn đề an ninh và tôn trọng của các đồng nghiệp của họ trong quân đội, cảnh sát, tình báo.
Điều này có thể khó khăn, bởi phong trào dân chủ đã đụng độ nảy lửa với lực lượng an ninh trong quá khứ, dẫn đến sự ngờ vực lẫn nhau. Ngoài ra, còn có cả sự thiếu tôn trọng đối với chuyên môn của lực lượng dân sự trong các vấn đề an ninh.
Các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi cũng phải giữ gìn kỷ luật và tinh thần chiến đấu của các lực lượng an ninh. Và làm mọi việc để đảm bảo, lực lượng an ninh sẽ hợp tác đầy đủ với những người trước đây họ từng coi là đối tượng lật đổ, chống phá nhà nước.
Điều này cho thấy rằng, việc an ninh phải chịu kiểm soát của lực lượng dân sự là một trong những thách thức kéo dài nhất mà một nền dân chủ khai sinh phải đối mặt.
Và do đó, ở những nước như Gambia, Myanmar và Thái Lan, nơi sự vắng mặt của chính quyền dân sự đối với lực lượng an ninh vẫn là trở ngại quan trọng nhất đối với một quá trình chuyển đổi dân chủ thành công.
Thách thức ôn hòa
Đưa quân đội nằm dưới sự kiểm soát dân sự có thể giúp các nhà lãnh đạo quá trình chuyển đổi truyền tải niềm tin trong nước và cho thấy tính hợp pháp của thể chế trong mắt quốc tế. Cần trấn an rằng, bầu cử phản ánh ý chí của đa số và đảm bảo lợi ích của các bên sẽ được tôn trọng trong nền pháp luật mới. Ở hầu hết các nước chuyển đổi, việc soạn thảo một hiến pháp mới là điều cần thiết, mặc dù có một số trường hợp ngoại lệ như Indonesia giữ lại năm Hiến pháp 1945 dù một số quy định đã bị thay đổi và Ba Lan đã không chấp nhận một hiến pháp mới cho đến khi chủ nghĩa cộng sản kết thúc.
Sự tham gia soạn thảo Hiến pháp nên là sự tham gia của nhiều người, ngay cả khi điều này có nghĩa là chấp nhận những hạn chế dân chủ tạm thời.
Thabo Mbeki [12], Tổng Thống thứ hai của Nam Phi, nhận xét: "Điều quan trọng là Hiến pháp phải được chấp nhận bởi đại đa số người dân Nam Phi, và do đó quá trình soạn thảo hiến pháp phải bao gồm." cả những người ủng hộ chế độ cũ, những người cần sự đảm bảo rằng họ sẽ được tôn trọng dưới sự cai trị của pháp luật.
Và một lần nữa, thỏa hiệp là rất quan trọng.
Xây dựng quan hệ liên tục với đối lập
Trong quá trình chuyển đổi dân chủ, người dân thường đổ lỗi cho các nhà lãnh đạo dân chủ đôi khi thiếu dân chủ tự-do, không đáp ứng kỳ vọng kinh tế hoặc chính trị. Những trường hợp này nảy sinh khi các nhà chức trách mới thường kế thừa mô hình thâm căn cố đế đầy tham nhũng và kém hiệu quả của chế độ trước. Và do đó, các phong trào đoàn kết trong nước vốn chống lại chế độ độc tài, nay có thể phân mảnh. Các tổ chức xã hội dân sự đóng góp phong trào đối lập chống độc tài đôi khi trở nên bất trị.
Xây dựng mối quan hệ mang tính xây dựng giữa một chính phủ mới và một phe đối lập mới là một thử thách nhưng cần được giải quyết. Cần nhấn mạnh, cạnh tranh giữa chính phủ và phe đối lập là yếu tố lành mạnh vế phía dân chủ, và ngược lại nó có thể hoàn toàn tắc nghẽn bởi sự chống đối từ phe đối lập hoặc sự đàn áp những lời chỉ trích từ phía chính phủ.
Điều đó cho thấy rằng, để xây dựng và chuyển đổi nền dân chủ thành công, cần sự hỗ trợ tổng lực của tất cả các bên vì mục tiêu chung.
Tư pháp độc lập có thể hỗ trợ nhiều sáng kiến mới và kêu gọi truyền thông tự do có trách nhiệm hơn, nhằm hỗ trợ bền vững dân chủ.
Các đảng chính trị cần đóng một vai trò quan trọng, miễn là nó không trở thành phương tiện của cá nhân nói riêng và nhóm lợi ích.
Các tổ chức dân sự và các đảng dân chủ cần thu hút mọi người thuộc mọi tầng lớp, huy động và tổ chức một cách hiệu quả nguồn lực xã hội trong xây dựng dân chủ trong nước.
Xây dựng đảng phái
Sự phát triển của các đảng phái đòi hỏi sự chú ý, đặc biệt liên quan đến hình thức và sự lựa chọn ứng cử viên, chiến dịch tài chính và cách tiếp cận với các phương tiện truyền thông.
Các thách thức đối với nền quản trị dân chủ ở Ghana, Indonesia, và Philippines là một phần do đảng phái chính trị yếu kém.
Cần lưu ý, các quá trình chuyển đổi này thường được thúc đẩy bởi yếu tố chính trị, hơn là kinh tế, nhưng thách thức kinh tế cần sớm là một ưu tiên giải quyết cho các chính phủ mới. Giảm nghèo và thất nghiệp có thể xung đột với các cải cách kinh tế cần thiết để thúc đẩy tăng trưởng dài hạn và ổn định kinh tế vĩ mô, do đó, trước khi giảm các biện pháp hỗ trợ trong vấn đề này, thì chính phủ mới nên thực hiện các biện pháp xã hội giảm nhẹ những khó khăn đối với tầng lớp dễ bị tổn thương nhất.
Các nhà lãnh đạo của các quá trình chuyển đổi thành công mà chúng tôi dẫn ra nghiên nghiên ở đây, đều có phương pháp tiếp cận thận trọng thị trường theo định hướng và chính sách tiền tệ - tài chính vĩ mô thận trọng. Và một đảng phái mạnh là điều cần thiết.
Cấm vận và hỗ trợ kinh tế
Lịch sử gần đây về sự can thiệp của phương Tây ở Trung Đông đã chứng minh rằng, dân chủ không phải là một mặt hàng xuất khẩu. Những yếu tố bên ngoài bao gồm cả chính phủ lẫn phi chính phủ, có thể hỗ trợ hiệu quả quá trình chuyển đổi dân chủ nếu họ tôn trọng các lực lượng trong nước. Đôi khi, họ có thể cung cấp các điều kiện cần thiết cho cuộc đối thoại giữa các phe đối lập và các đại diện của chế độ. Họ có thể cung cấp tư vấn hiệu quả về việc làm thế nào để sử dụng hiệu phương tiện truyền thông, và cuối cùng là làm thế nào để giám sát cuộc bầu cử.
Trừng phạt kinh tế có thể giúp kiềm chế đàn áp, như phương Tây đã làm ở Ba Lan và Nam Phi. Nhưng cung cấp viện trợ lẫn đầu tư có thể hỗ trợ tốt cho quá trình chuyển đổi dân chủ, như họ đã làm ở Ghana, Philippines, và Ba Lan.
Hỗ trợ kinh tế quốc tế trong suốt một quá trình chuyển đổi có thể cung cấp điểm tựa cho cải cách chính trị và rõ ràng, tư vấn thay vì can thiệp nội bộ là một điều cần được cân nhắc trong quá trình chuyển đổi.
Thế giới đang thay đổi
Công nghệ, áp lực kinh tế, địa chính trị có thể dẫn đến thay đổi quá trình chuyển đổi dân chủ.
Với một điện thoại di động có thể châm ngòi cho các cuộc biểu tình bằng cách ghi lại hành vi bạo lực của cảnh sát.
Nhưng công nghệ không thể giảm thiểu khó khăn trong xây dựng quốc gia. Như Cardoso, nhà cải cách Brazil cho hay, "Vấn đề là rất dễ dàng để huy động để xóa bỏ một chế độ nhưng khó khăn hơn nhiều trong việc xây dựng lại. Các công nghệ mới là không đủ bởi để có những bước đi tiếp theo về phía trước. Tổ chức là cần thiết". Vì quần chúng không thể xây dựng các tổ chức. Đó là lý do tại sao lãnh đạo các tổ chức trở nên quan trọng. "
Trong những năm tới, các phong trào xã hội và các tổ chức xã hội dân sự, tiếp tục được tăng cường bởi internet, nó sẽ gây áp lực với chế độ độc tài thường xuyên hơn, hiệu quả hơn so với quá khứ. Tuy nhiên, những biến chuyển này không thể thay thế các đảng chính trị và các nhà lãnh đạo. Do đó, suy cho cùng vẫn phải xây dựng tổ chức, xây dựng các liên minh đảng phái và tổ chức quản trị quốc gia, kể cả trong vấn đề bầu cử, song song tìm kiếm sự ủng hộ của người dân, chuẩn bị và thực hiện các chính sách vì lợi ích chung…
Thật khó để xây dựng nền dân chủ bền vững và hoạt động ở một nước mà không có kinh nghiệm từ phía chính quyền, nơi các tổ chức xã hội và công dân còn khá yếu. Và dân chủ cũng sẽ gặp khó khăn khi đối diện với vấn đề tự trị của sắc tộc, khu vực ngay khi nó được bắt đầu.
Dân chủ không xuất hiện trực tiếp. Tòa nhà nền dân chủ đòi hỏi tầm nhìn, đàm phán và thỏa hiệp gắn với nỗ lực, kiên trì lãnh đạo và cả sự may mắn. Tuy nhiên, dù với tất cả các chướng ngại vật đó, nhưng với sự chuyển đổi dân chủ đã thành công trong quá khứ ở các nước, thì học tập và áp dụng những bài học kinh nghiệm thành công có thể giúp chấm dứt chế độ chuyên quyền và nền dân chủ giấy trong tương lai.
Chú thích:
[1] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2011-05-01/new-arab-revolt
[2] http://www.nytimes.com/2011/02/12/world/middleeast/12egypt.html
[3] http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/06/sisi-be-sworn-as-egypt-president-
20146843619902534.html
[4]https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2014-10-23/tunisia-model
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1997-07-01/indonesia-after-suharto
[6]https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/1990-02-01/poland-demise-communism
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2005-03-01/ukraines-orange-revolution
[8]https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/1995-07-01/fulfilling-brazils-promise-
[9]https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2004-03-01/opening-mexico-
[10] http://www.theguardian.com/world/2013/jul/01/egypts-army-ultimate-arbiter-power
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/chile/1989-12-01/chiles-return-democracy
[12]https://www.foreignaffairs.com/articles/south-africa/1999-11-01/mbekis-uphill-challenge
Nguồn: http://www.ijavn.org/2015/12/vntb-bai-hoc-chuyen-oi-dan-chu-thanh_18.html
