Ayn Rand là một trí thức lớn của thế
kỷ XX. Sinh ra ở Nga vào năm 1905 và học tập ở đó, bà di cư đến Hoa Kỳ sau khi
tốt nghiệp đại học. Khi còn là sinh viên bà đã nghiên cứu lịch sử, chính trị,
triết học và văn học. Rand thấy chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cá nhân của Hoa Kỳ
là một sự thay thế đáng mong muốn cho chủ nghĩa xã hội xấu xa và suy đồi ở Nga.
Sau khi thành thạo tiếng Anh và thiết lập mình với tư cách là một nhà văn ở Mỹ,
bà đã trở thành một người ủng hộ nhiệt thành cho triết lý của mình, Chủ nghĩa khách
quan.
Triết lý của Rand nằm trong truyền thống
của Aristotle, với sự nhấn mạnh của truyền thống đó vào chủ nghĩa tự nhiên trong
siêu hình học, sự duy lý kinh nghiệm trong nhận thức luận, và sự tự thực hóa hiện
trong đạo đức học. Chủ nghĩa khách quan dựa trên sự tư lợi duy lý và tự chịu
trách nhiệm – với ý tưởng cho rằng không ai là nô lệ cho bất kỳ ai. Điểm nổi bật
trong triết lý của bà là các chính sách có nguyên tắc phải dựa trên sự đánh giá
duy lý về: tính hợp lý, năng suất, trung thực (để đưa ra một cách duy lý các quyết
định tốt nhất chúng ta phải trung thực với sự kiện), toàn vẹn, độc lập, công bằng,
và sự tự hào.
Triết lý chính trị của bà cũng nằm
trong truyền thống tự do cổ điển, với sự nhấn mạnh của truyền thống đó đến chủ
nghĩa cá nhân, sự bảo vệ về mặt hiến pháp đối với các quyền cá nhân gồm quyền sống,
quyền tự do và quyền tư hữu, và một chính phủ hạn chế.
Bà viết cả các tác phẩm triết học mang
tính hàn lâm lẫn phổ thông, và bà trình bày triết lý của mình trong cả hai hình
thức hư cấu lẫn phi hư cấu. Các tác phẩm hoàn chỉnh về mặt triết lý và nổi tiếng
nhất trong số đó là Atlas Shrugged và Suối nguồn. Triết lý của bà đã ảnh hưởng
đến nhiều thế hệ các học giả và các trí thức công, cũng như có một sự hấp dẫn rộng
rãi.
1. Cuộc đời
Cuộc đời của Ayn Rand cũng sinh động
như những người anh hùng trong các cuốn tiểu thuyết bán chạy nhất của bà, Suối
nguồn và Atlas Shrugged. Rand lần đầu tiên làm nên tên tuổi của mình với tư
cách là một tiểu thuyết gia, thông qua việc xuất bản tác phẩm We the Living vào
năm 1936, rồi sau đó là Suối nguồn vào năm 1943, và tác phẩm lớn của bà Atlas
Shrugged vào năm 1957. Những tiểu thuyết triết lý này chứa đựng các chủ đề mà sau
đó bà sẽ phát triển với hình thức phi hư cấu trong một loạt bài tiểu luận và các
cuốn sách được viết trong những năm 1960 và 1970.
Sinh ra tại St. Petersburg, Nga, vào
ngày 2 Tháng 2 năm 1905, Rand được nuôi dưỡng trong một gia đình trung lưu. Khi
còn là một đứa trẻ, bà yêu thích kể chuyện, và lúc chín tuổi bà đã quyết định trở
thành một nhà văn. Ở trường, bà đã cho thấy những triển vọng học hành, đặc biệt
là ở môn toán. Gia đình bà đã bị tàn phá bởi cuộc cách mạng cộng sản năm 1917: bởi
cả các biến động xã hội mà cuộc cách mạng và cuộc nội chiến sau đó mang lại lẫn
bởi hiệu thuốc của cha bà bị Xô viết tịch thu. Gia đình bà chuyển đến Crimea để
khôi phục về mặt tài chính và để thoát khỏi sự khắc nghiệt mà cuộc cách mạng mang
đến St. Petersburg. Sau đó họ trở về Petrograd (tên mới của St. Petersburg do những
người Xô viết đặt), ở đây Rand theo học đại học.
Tại Đại học Petrograd, Rand tập trung
nghiên cứu về lịch sử, thứ đến là triết học và văn học. Ở đây, bà gặp phải khó
khăn do sự thống trị của các ý tưởng cộng sản cũng như các chính sách mạnh tay nhằm
đàn áp sự tự do nghiên cứu và thảo luận.
Sau khi nghiên cứu lịch sử và chính
trị Mỹ ở trường đại học, và do từ lâu đã là một người hâm mộ kịch, âm nhạc và
phim truyện Phương tây, bà đã trở thành một người hâm mộ cho chủ nghĩa cá nhân Mỹ,
về cả sức sống lẫn sự lạc quan của nó, và bà thấy nó đối lập với chủ nghĩa tập
thể, sự suy tàn, và ảm đạm của Nga. Tuy nhiên, do không tin rằng trong chế độ
Xô viết bà sẽ được tự do viết các loại sách mà bà muốn viết, nên bà quyết tâm rời
khỏi nước Nga và đi đến Mỹ.
Rand tốt nghiệp trường Đại học của
Petrograd vào năm 1924. Sau đó bà đăng kí theo học tại State Institute for
Cinema Arts để nghiên cứu về việc viết kịch bản. Năm 1925, bà đã nhận được sự
cho phép của chính quyền Xô Viết rời khỏi đất nước để thăm người thân tại Hoa Kỳ.
Chuyến thăm của bà được cho phép trong một thời hạn rất ngắn; tuy nhiên, Rand đã
quyết định không trở về Liên Xô.
Sau nhiều điểm dừng ở các thành phố ở
Tây Âu, Rand đã tới thành phố New York vào tháng 2 năm 1926. Từ New York, bà đi
tới Chicago, Illinois, ở đó bà đã dành sáu tháng để sống với người thân, học tiếng
Anh, và phát triển các ý tưởng cho những câu chuyện và bộ phim. Bà đã quyết định
trở thành một nhà biên kịch, và sau khi đã được gia hạn thị thực, bà đến
Hollywood, California.
Vào ngày thứ hai của Rand ở
Hollywood, một sự kiện xảy ra và có một ảnh
hưởng lớn đến tương lai của bà. Bà bị Cecil B. DeMille (lúc đó là một trong các
đạo diễn hàng đầu của Hollywood) làm bẩn, khi đang đứng tại cổng trường quay của
ông. Bà đã nhận ra ông khi ông đi ngang qua trong chiếc xe của mình, và ông thấy
bà đang nhìn chằm chằm vào mình. Ông dừng lại hỏi tại sao bà nhìn chằm chằm, và
Rand giải thích rằng bà vừa mới đến từ Nga, rằng từ lâu bà rất đam mê các bộ
phim của Hollywood, và rằng bà mơ ước trở thành một nhà biên kịch. DeMille lúc
đó đang sản xuất bộ phim "The King of Kings", và cho bà đi xe đến chỗ
trường quy của ông và thuê bà đóng một vai phụ. Sau đó, trong tuần thứ hai tại trường
quay của DeMille, một sự kiện quan trọng đã xảy ra: Rand gặp Frank O'Connor, một
diễn viên trẻ cũng làm việc như một diễn viên phụ. Rand và O'Connor đã kết hôn
vào năm 1929, họ sống với nhau trong năm mươi năm cho đến khi ông qua đời vào
năm 1979.
Rand cũng làm việc cho DeMille với tư
cách là một người đọc kịch bản, và cố gắng đảm bảo về mặt tài chính trong khi
viết các tác phẩm riêng của mình. Bà cũng đã làm nhiều công việc khác cho đến
năm 1932 khi bán được kịch bản phim đầu tiên của mình, "Red Pawn" cho
Universal Studios. Cũng vào năm 1932 vở kịch đầu tiên của bà, "Night of
January 16th "được sản xuất ở Hollywood và sau đó ở Broadway.
Rand đã làm việc trong nhiều năm cho
cuốn tiểu thuyết quan trọng đầu tiên của mình, We the Living, và hoàn thành vào
năm 1933. Tuy nhiên, trong nhiều năm nó đã bị từ chối bởi các nhà xuất bản khác
nhau, cho đến năm 1936 nó đã được xuất bản bởi Macmillan ở Mỹ và Cassell ở Anh.
Rand mô tả We the Living là có tính tự truyện nhất trong số các tiểu thuyết của
bà, chủ đề của nó là sự tàn bạo của cuộc sống dưới chế độ cộng sản ở Nga. We
the Living không nhận được một phản hồi tích cực từ các nhà phê bình và trí thức
Mỹ. Nó được xuất bản trong những năm 1930, một thập kỷ đôi khi được gọi là
"Thập kỷ Đỏ", trong đó các trí thức Mỹ thường ủng hộ Cộng sản và, rất
tôn trọng và ngưỡng mộ của các thử nghiệm của Liên Xô.
Dự án lớn tiếp theo Rand là The
Fountainhead, mà bà đã bắt đầu vào năm 1935. Trong khi chủ đề của We the Living
là chính trị, thì chủ đề của The Fountainhead là đạo đức, tập trung vào các chủ
đề của chủ nghĩa cá nhân như tính độc lập và sự liêm chính. Nhân vật anh hùng của
cuốn tiểu thuyết, kiến trúc sư Howard Roark, là hiện thân về một con người lý
tưởng của bà, một người sống nguyên tắc và anh hùng theo đuổi các thành tựu.
Cũng như We the Living, Rand đã gặp
khó khăn trong việc xuất bản The Fountainhead. Mười hai nhà xuất bản từ chối nó
trước khi được xuất bản bởi Bobbs-Merrill vào năm 1943. Một lần nữa nó đã không
được đón nhận bởi các nhà phê bình và các trí thức, tuy nhiên tiểu thuyết đã trở
thành cuốn sách bán chạy, chủ yếu thông qua sự giới thiệu miệng. The
Fountainhead làm Rand nổi tiếng như một một người ủng hộ cho các lý tưởng cá
nhân chủ nghĩa, và việc tác phẩm bán chạy đã mang lại cho bà sự đảm bảo về mặt
tài chính. Warner Brothers sản xuất một bộ phim dựa trên cuốn tiểu thuyết vào năm
1949, với các diễn viên nối tiếng Gary Cooper và Patricia Neal, trong đó Rand là
người viết kịch bản.
Năm 1946, Rand bắt đầu viết cuốn tiểu
thuyết tham vọng nhất của bà, Atlas Shrugged. Lúc đó bà đang làm việc bán thời
gian với tư cách là nhà biên kịch cho nhà sản xuất Hal Wallis. Năm 1951, bà và
chồng chuyển đến thành phố New York, nơi bà bắt đầu dành toàn bộ thời giản để
viết Atlas. Được xuất bản bởi Random House vào năm 1957, Atlas Shrugged là sự
trình bày đầy đủ nhất quan điểm văn chương và triết lý của bà.
Atlas Shrugged ngay lập tức là một
tác phẩm best-seller và là tác phẩm hư cấu cuối cùng của Rand. Các tiểu thuyết của
bà trình bày về các chủ đề triết học, mặc dù Rand coi mình chủ yếu là một tiểu
thuyết gia và chỉ là một triết gia không chuyên. Việc tạo ra các âm mưu và các
nhân vật và kịch hóa những thành tựu và những xung đột là mục đích chính của bà
khi viết các tác phẩm hư cấu, thay vì trình bày theo kiểu trừu tượng và mô phạm
các chủ đề triết học.
Tuy nhiên, The Fountainhead (Suối nguồn) và Atlas
Shrugged đã thu hút nhiều nhiều độc giả đến với Rand, những người quan tâm mạnh
mẽ đến những ý tưởng triết lý mà tiểu thuyết thể hiện và thúc đẩy họ theo đuổi.
Trong số những độc giả sớm nhất tìm đến với Rand, có một số một người mà Rand kết
bạn, và sau này trở nên nổi tiếng đó là nhà tâm lý học Nathaniel Branden và nhà
kinh tế Alan Greenspan, sau này là Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang. Sự tương tác
của bà với những người này và một số cá nhân quan trọng khác là một phần nguyên
nhân khiến Rand chuyển từ tiểu thuyết hư cấu đến các tác phẩm phi hư cấu nhằm
phát triển triết lý của mình một cách có hệ thống hơn.
Từ năm 1962 đến năm 1976, Rand viết
và giảng về triết lý của mình, mà bây giờ có tên là "Chủ nghĩa khách
quan". Các tiểu luận của bà trong thời kỳ này chủ yếu được xuất bản trong
một loạt các ấn phẩm định kỳ, The Objectivist Newsletter, từ năm 1962-1965, The
Objectivist, từ năm 1966-1971, và sau đó The Ayn Rand Letter, từ năm 1971-1976.
Các tiểu luận được viết cho các tạp chí định kì này tạo thành cốt lõi của một seri
chín quyển sách phi hư cấu được xuất bản trong khi Rand còn sống. Những cuốn
sách này phát triển triết lý của Rand trong tất cả các chủ đề chính của nó và
áp dụng vào các vấn đề văn hóa. Có lẽ quan trọng nhất trong những cuốn sách này
là tác phẩm The Virtue of Selfishness, trong đó phát triển lý thuyết đạo đức của
bà, chủ nghĩa tư bản: The Unknown Ideal, phát triển lý thuyết về chính trị và
kinh tế: Introduction to Objectivist Epistemology, trình bày một cách hệ thống lý
thuyết về các khái niệm của bà: và The Romantic Manifesto, lý thuyết về mỹ học.
Trong những năm 1960 mối quan hệ
chuyên nghiệp quan trọng nhất của Rand là với Nathaniel Branden. Branden, tác
giả của tác phẩm The Psychology of Self-Esteem và sau này được biết đến như một
nhà lãnh đạo của phong trào self-esteem trong tâm lý học, đã viết nhiều tiểu luận
về các chủ đề triết học và tâm lý, và chúng được xuất bản trong các cuốn sách
và tạp chính định kì của Rand. Ông là người sáng lập và đứng đầu Viện Branden
Nathaniel (N.B.I), một viện Chủ nghĩa khách quan hàng đầu của những năm 1960. Đặt
trụ sở tại thành phố New York, N.B.I. xuất bản với sự chấp thuận của Rand rất
nhiều tạp chí và cuốn sách móng về Chủ nghĩa khách quan, và thực hiện một loạt
bài giảng tại New York. Sự phát triển nhanh chóng của N.B.I. và phong trào Khách
quan dừng lại vào năm 1968 khi, vì cả hai lý do chuyên môn lẫn cá nhân, Rand và
Branden ai đi đường lấy.
Rand tiếp tục viết và giảng dạy một cho
đến khi bà ngừng xuất bản The Ayn Rand Letter vào năm 1976. Sau đó bà viết và
giảng ít hơn khi sức khỏe của chồng trở nên suy giảm, dẫn đến cái chết của ông
vào năm 1979, và khi sức khỏe của chính bà bắt đầu suy giảm. Rand qua đời vào
ngày 06 tháng 3 năm 1982, trong căn hộ của mình ở thành phố New York.
(hết phần 1)
(hết phần 1)
Nguồn: http://www.iep.utm.edu/rand/
